Jakie są prawa i obowiązki kredytobiorcy?

Około 60 proc. Polaków, jak wynika z danych Związku Banków Polskich, korzysta z różnych produktów kredytowych. Najpopularniejszym jest kredyt gotówkowy.

Wielu z nas miało już w swoim życiu do czynienia z kredytowaniem bankowym, ale świadomość praw i obowiązków kredytobiorców jest jeszcze w naszym kraju niska. Sprawdźmy zatem, jak kwestia ta regulowana jest w przepisach.

Prawa i obowiązki kredytobiorcy

Co może, a co musi robić kredytobiorca podczas zaciągania różnych kredytów bankowych? Jakie obowiązki ma on wobec kredytodawcy w czasie zaciągania kredytu, a także przed ubieganiem się o niego i po otrzymaniu go?

Na te pytania wielu kredytobiorców w Polsce nie zna odpowiedzi. Warto zapoznać się dokładnie ze swoimi prawami i obowiązkami, aby w kontaktach z bankami czy firmami pożyczkowymi nic nas nie zaskoczyło.

Z jakiej ustawy wynikają prawa i obowiązki kredytobiorców?

Wszystkie prawa i obowiązki kredytobiorcy reguluje Ustawa z dnia 11 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim. Przepisy tej ustawy odnoszą się do umów o kredyt konsumencki, czyli umów o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartości tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, którego kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi.

Niektóre przepisy Kodeksu cywilnego również regulują kwestie związane z przyznawaniem zobowiązań kredytowych.

Jakie prawa przysługują kredytobiorcy?

Jako konsument zaciągający kredyt bankowy kredytobiorca ma szereg praw. Prawa kredytobiorcy ujęte są w rzeczonej ustawie o kredycie konsumenckim w dużej mierze jako zobowiązania kredytodawcy i pośrednika kredytowego wobec klienta. Sprawdźmy, o jakie prawa chodzi.

Prawo do otrzymania rzetelnej informacji o produkcie

Konsument ma prawo do uzyskania od oferenta – banku czy firmy pożyczkowej – rzetelnej informacji dotyczącej produktu lub usługi. Jeszcze przed zawarciem umowy pożyczki lub kredytu klient może domagać się bezpłatnego projektu umowy, jeśli w ocenie kredytodawcy spełnia warunki do zawarcia takich zobowiązań.

W ramach przekazywania informacji o produkcie czy usługi konsument powinien dowiedzieć się o takich kwestiach jak:

• rodzaj kredytu lub pożyczki,
• czas obowiązywania umowy – okres kredytowania,
• terminy spłaty rat,
• stopa oprocentowania zobowiązania,
• rzeczywista roczna stopa oprocentowania (RRSO),
• zasady spłaty kredytu lub pożyczki,
• ewentualna konieczność zawarcia dodatkowych umów ubezpieczenia i poniesienia kosztów notarialnych w związku z umową.

Prawo do odstąpienia od umowy pożyczki czy kredytu

Kredytobiorca ma jako konsument prawo do odstąpienia od umowy kredytu konsumenckiego bez podania przyczyny w terminie 14 dni od jej zawarcia. Do tego kredytodawca ma obowiązek przekazania klientowi wraz z zawieraną umową kredytową wzoru oświadczenia odstąpienia od niej.

Jeśli wzór ten nie zostanie przekazany klientowi, to będzie on mógł odstąpić od umowy o kredyt konsumencki w terminie 14 dni od dnia dostarczenia takiego wzoru przez bank. Wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy może być wręczony przez kredytodawcę konsumentowi na trwałym nośniku, z oznaczeniem imienia i nazwiska pośrednika kredytowego czy kredytodawcy lub nazwy wraz z adresem zamieszkania czy siedziby.

Konsument nie będzie ponosił kosztów związanych z odstąpieniem od umowy o kredyt konsumencki. Jedynym wyjątkiem jest konieczność pokrycia odsetek za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia jego spłaty. Musi zwrócić kredytodawcy kwotę udostępnionego kredytu wraz z odsetkami niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

Za dzień spłaty kredytu uznawany jest dzień przekazania środków pieniężnych kredytodawcy przez konsumenta. Jeśli prawidłowo i w odpowiednim terminie kredytobiorca dokona odstąpienia od umowy kredytowej, to kredytodawcy nie będą przysługiwały żadne środki z wyjątkiem bezzwrotnych kosztów poniesionych przez niego na rzecz organów administracji publicznej oraz opłat notarialnych.

Prawo do spłaty kredytu przed terminem

Kolejnym prawem kredytobiorcy związanym z zaciąganiem kredytów i pożyczek jest prawo do spłaty całości lub części kredytu przed terminem określonym w umowie. Do tego, zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim, kredytodawca nie ma prawa uzależniać wcześniejszej spłaty kredytu gotówkowego od tego, czy zostanie poinformowany przez konsumenta o takim zamiarze.

W przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie całkowity koszt zobowiązania ulega obniżeniu o koszty dotyczące okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, nawet jeśli konsument poniósł je przed tą spłatą.

Prawo do informacji o kredycie

W każdej reklamie kredytu konsumenckiego, bez względu na to, gdzie jest ona zamieszczana, powinna znaleźć się informacja na temat kosztów kredytowych. Kredytodawca jest do tego zobowiązany, a kredytobiorca ma prawo być w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny poinformowany przez niego o stopie oprocentowania wraz z wyodrębnieniem opłat uwzględniających całkowity koszt kredytu, o całkowitej kwocie kredytu oraz o rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania (RRSO).

Poza tym kredytodawca musi wyjaśnić konsumentowi wszystkie kwestie dotyczące zobowiązania. Informacje te muszą być przekazywane przed zawarciem umowy. Bank powinien też wytłumaczyć postanowienia zawarte w umowie kredytu, co pozwoli konsumentowi podjąć świadomą decyzję w zakresie zawarcia umowy.

Prawo do uzyskania wyjaśnienia w przypadku odmowy udzielenia kredytu

Kredytodawca przed wydaniem decyzji kredytowej przeprowadza proces weryfikacji zdolności i wiarygodności kredytowej klienta, wykorzystując do tego celu informacje zawarte w odpowiednich bazach i zbiorach danych, a także zaświadczeniach złożonych przez konsumenta.

Klient ma prawo zażądać od kredytodawcy wydania dokumentów i informacji niezbędnych do dokonania oceny zdolności kredytowej. Kredytodawca odmawiający konsumentowi udzielenia zobowiązania ma obowiązek niezwłocznego przekazania bezpłatnej informacji o wyniku weryfikacji oraz źródłach, z jakich przy tym korzystał.

Harmonogram spłaty na życzenie kredytobiorcy

Bank na żądanie kredytobiorcy wyrażone w stosownym wniosku musi wydać harmonogram spłaty. Nie może przy tym pobrać za taką czynność jakiejkolwiek opłaty.

Jakie są obowiązki kredytobiorcy?

W związku z zaciąganym kredytem bankowym czy pożyczką w firmie pożyczkowej kredytobiorca ma pewne zobowiązania wobec kredytodawcy. Pierwszym i najważniejszym jest wywiązanie się terminowo ze zwrotu udzielonego kredytu bankowi.

Zwrot wykorzystanego kredytu

Podstawowym zobowiązaniem kredytobiorcy w związku z zawieraną umową kredytową jest zwrot wykorzystanego kredytu w umówionym czasie, zgodnie z harmonogramem spłaty – w ratach lub jednorazowo we wskazanym terminie.

Zawsze jednak można wnioskować o odroczenie spłaty raty, czyli o wakacje kredytowe, o ile taki mechanizm stosowany jest w danym banku.

Obowiązek zapłaty odsetek

Kredytobiorca musi mieć świadomość, że pożycza pieniądze od instytucji bankowej lub pożyczkowej na określony procent, według którego obliczane są odsetki. Naliczane są one od kwoty kredytu faktycznie wykorzystanego, a nie od tego, który nie został jeszcze udzielony.

Obowiązek zapłaty prowizji

Z tytułu przystąpienia do zobowiązania kredytowego, czyli udzielenia kredytu klientowi, bank pobiera zwykle prowizję – jednorazowo, w wysokości kilku procent kwoty zobowiązania.

Zdarza się, że pod pewnymi warunkami bank rezygnuje z naliczenia prowizji albo daje możliwość jej skredytowania.

Obowiązek korzystania ze środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie

Umowa kredytu może zakładać wykorzystanie środków finansowych w sposób kierunkowy, na cele wskazane we wniosku. Tak jest w przypadku kredytu hipotecznego udzielanego na cele mieszkaniowe czy kredytu samochodowego, w ramach którego można kupić wyłącznie wskazany pojazd.

Nie można wydatkować środków w inny sposób, ponieważ będzie to oznaczało złamanie obowiązków kredytodawcy, co może skutkować wypowiedzeniem w trybie natychmiastowym umowy kredytowej przez bank.

Zapłata prowizji w niektórych przypadkach wcześniejszej spłaty kredytu

Kredytodawca, na mocy przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, może zastrzec prowizję za spłatę kredytu przed terminem, pod warunkiem, że taka spłata przypada na okres, w którym stopa oprocentowania kredytu jest stała, a kwota spłacanego w okresie dwunastu kolejnych miesięcy zobowiązania jest wyższa niż trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw.

Prowizja za spłatę kredytu w takim przypadku nie może jednak przekraczać 1 proc. spłacanej części zobowiązania, jeżeli okres między datą spłaty a terminem, w jakim spłacono kredyt przekracza jeden rok. Jeśli jest on krótszy, prowizja za spłatę zobowiązania przed terminem będzie naliczona w maksymalnej wysokości 0,5 proc. spłacanej części kwoty kredytu.

Prowizja nie może być też wyższa niż wysokość odsetek, które konsument byłby zobowiązany zapłacić w okresie między spłatą kredytu przed terminem a uzgodnionym terminem zakończenia umowy, ponadto nie może być wyższa niż bezpośrednie koszty kredytodawcy związane z tą spłatą.

Z kim kredytobiorca powinien się kontaktować w celu skonsultowania swoich praw i obowiązków?

Niestety, nie wszyscy kredytobiorcy są świadomi tego, jakie mają obowiązki i prawa wynikające z tytułu zawarcia umowy kredytowej. W razie kłopotów w kontaktach z kredytodawcą kredytobiorca może zwrócić się o pomoc do organizacji konsumenckiej. Może ona go reprezentować na przykład w sądzie.

Porady związane z prawami i obowiązkami kredytobiorców udzielane są przez rzeczników konsumentów – powiatowych i miejskich. Można uzyskać od nich bezpłatną poradę prawną czy poprosić o konsultacje w swojej sprawie. Adresy powiatowych i miejskich rzeczników konsumentów można znaleźć na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Pomocne mogą okazać się przy tym Federacja Konsumentów i Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, gdzie oferowana jest również bezpłatna pomoc prawna m.in. dla konsumentów.