Ustawa antylichwiarska 2024 – co się zmieniło i kogo dotyczą nowe przepisy?

Od 1 stycznia 2024 r. weszła w życie nowa ustawa antylichwiarska, która znacząco zmienia rynek pożyczek w Polsce. Nowe przepisy mają chronić konsumentów i uporządkować działalność instytucji pożyczkowych – zarówno na poziomie krajowym, jak i unijnym, m.in. dzięki wdrożeniu dyrektywy CCD2.

• Instytucje pożyczkowe objęto nadzorem KNF i obowiązkiem sprawozdawczym.

• Wprowadzono sztywne limity kosztów pożyczek i zakaz udzielania pożyczek bez sprawdzenia BIK.

• Dyrektywa CCD2 rozszerzyła ochronę konsumentów o nowe produkty, np. BNPL.

• Za złamanie przepisów grożą wysokie kary finansowe i wykreślenie z rejestru firm.

Na czym polega ustawa antylichwiarska?

Ustawa o przeciwdziałaniu lichwie (tzw. ustawa antylichwiarska) w Polsce to pakiet przepisów, które mają chronić konsumentów przed nadmiernymi kosztami pożyczek. Reguluje m.in. maksymalne oprocentowanie, opłaty dodatkowe i wymogi dotyczące firm pożyczkowych. Jej celem jest walka z praktykami lichwiarskimi, które były legalne jeszcze do 2022 r.

Czy lichwa jest legalna w Polsce? Nie – ustawa zakazuje pobierania oprocentowania wyższego niż ustawowe limity, określając, ile procent to lichwa. Dla przykładu, nominalne oprocentowanie powyżej 18,5 % rocznie uznaje się już za nielegalne.

Kluczowe zmiany po nowelizacji (ustawa antylichwiarska 2024)

• Nowe przepisy od 1 stycznia 2024 – firmy pożyczkowe zostały objęte nadzorem KNF i muszą raportować swoją działalność kwartalnie i rocznie.

• Wymogi formalne – instytucje muszą być spółkami z o.o. lub akcyjnymi z radą nadzorczą, kapitale zakładowym co najmniej 1 mln zł.

• Kapitał i struktura – zakaz finansowania działalności obligacjami, środki muszą być transparentne.

• Ocena zdolności kredytowej – każdy wniosek analizowany na podstawie danych z BIK i informacji o dochodach.

• Limity kosztów pozaodsetkowych i RRSO – do 5 % dla krótkich pożyczek (30 dni), 20 % rocznie i 25 % całkowitych kosztów przez cały okres.

• Zakaz rollowania – instytucja pożyczkowa nie może udzielić nowej pożyczki na spłatę poprzedniej zaciągniętej u tego samego pożyczkodawcy. To koniec praktyki „przedłużania chwilówek” poprzez zaciąganie kolejnych zobowiązań w celu spłaty wcześniejszych – rozwiązanie to miało chronić konsumentów przed wpadnięciem w spiralę zadłużenia.

Rola KNF – nadzór i sankcje

Od 1 stycznia 2024 r. KNF przejęła nadzór nad pożyczkodawcami – chodzi zarówno o zgodność z prawem, bezpieczeństwo działania, jak i ochronę konsumentów. Instytucje mają obowiązek:

• Wysyłać kwartalne i roczne sprawozdania o działalności (liczba i wartość pożyczek, opóźnienia, przychody z opłat),

• Utrzymywać minimalny kapitał zakładowy i odpowiednią strukturę,

• Przestrzegać zakazów dotyczących RRSO i kredytów wtórnych.

Za naruszenia grożą kary – do 15 mln zł na firmę, do 150 tys. zł na członka zarządu, a także wykreślenie z rejestru firm pożyczkowych.

Konsekwencje finansowe i rynkowe dla firm pożyczkowych

Nowe wymogi – kapitał, sprawozdania, zakazy finansowe – to kosztowne zmiany. Mniejsze podmioty mogą nie podołać i zniknąć z rynku, co już widać w konsolidacji sektora. Z drugiej strony, konsument zyskuje – branża staje się bardziej przejrzysta i bezpieczna.

CCD2 a ustawa antylichwiarska – współgrające regulacje

Dyrektywa CCD2 (2023/2225) rozszerza unijne wymagania na kredyty konsumenckie. W Polsce ma wpływ na lokalne prawo i pożyczki:

• Zwężenie zakresu wartości – obejmuje umowy do 100 000 EUR (~255 500 zł).

• Nowe produkty pod nadzorem – BNPL czy debety, wcześniej często poza regulacjami kredytowymi.

• Wzmocnienie ochrony konsumentów – wymóg jasnej reklamy „Uwaga! Zaciąganie pożyczek kosztuje” i usług doradczych przy problemach finansowych.

• Obowiązkowe formularze i informacje – ujednolicone, transparentne, porównywalne oferty.

Dostosowanie prawa i instytucji – co jeszcze trzeba zmienić?

Choć ustawa antylichwiarska 2024 i unijna dyrektywa CCD2 wprowadzają już wiele obowiązków, pełne wdrożenie zmian wymaga dalszych korekt w polskim prawie i praktyce rynkowej. Przede wszystkim konieczne będzie uaktualnienie Ustawy o kredycie konsumenckim (UKK) – tak, aby odzwierciedlała szerszy katalog objętych regulacjami produktów, np. kredyty ratalne BNPL, pożyczki w aplikacjach mobilnych czy limity odnawialne.

Zmian wymaga też sposób oceny zdolności kredytowej – instytucje muszą udowodnić, że nie tylko pozyskują dane z BIK i baz gospodarczych, ale także potrafią je prawidłowo interpretować. Reklamy i komunikaty marketingowe powinny zostać ustandaryzowane – m.in. poprzez obowiązek informowania o kosztach kredytu w ujednolicony sposób, zgodny z unijnym formularzem SECCI.

Dodatkowo każda legalnie działająca firma pożyczkowa powinna powołać compliance officera odpowiedzialnego za zgodność z przepisami. Instytucje muszą też wdrożyć procedury zgodne z regulacjami AML/CFT (przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu), a także spełnić szereg wymogów informacyjnych określonych przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) i dyrektywę CCD2.

• Instytucje muszą zatrudnić compliance officerów, spełnić wymogi AML/CFT oraz informacyjne zgodne z EBA i CCD2.

Ustawa antylichwiarska: ciekawostki

• Czy ustawa antylichwiarska działa wstecz? Nie – nowe przepisy mają zastosowanie wyłącznie do umów pożyczek i kredytów zawieranych po 1 stycznia 2024 r. To oznacza, że osoby, które podpisały umowy wcześniej, nadal podlegają wcześniejszym zasadom, choć obowiązek oceny zdolności kredytowej już wpływa na ewentualne refinansowanie lub przedłużenie umów.

  Ustawa antylichwiarska a Provident – nawet tak duży gracz, jak Provident Polska, został zobowiązany do dostosowania się do nowych limitów kosztów pozaodsetkowych i RRSO. W praktyce oznacza to m.in. zmniejszenie liczby oferowanych produktów, większą ostrożność przy udzielaniu pożyczek oraz uproszczenie konstrukcji ofert.

  Ustawa antylichwiarska PDF – tekst ustawy (z późniejszymi nowelizacjami) jest publicznie dostępny w Dzienniku Ustaw pod numerem 2339 z 2022 roku. Warto do niego zajrzeć, by poznać pełne brzmienie przepisów i śledzić aktualizacje.

  Ustawa antylichwiarska BIK – zgodnie z nowymi regulacjami, każda instytucja pożyczkowa ma obowiązek weryfikowania historii kredytowej klienta w BIK oraz w przynajmniej jednej bazie informacji gospodarczej (np. BIG InfoMonitor, KRD). To kluczowy element w ocenie zdolności kredytowej i zabezpieczenie przed udzielaniem pożyczek osobom już nadmiernie zadłużonym.

Podsumowanie

Ustawa antylichwiarska 2024 to przełom w polskim sektorze pożyczkowym – zaostrza limity kosztów, wymusza ocenę zdolności, formalizuje branżę i stawia pod nadzór KNF. CCD2 działa uzupełniająco, poszerzając ochronę konsumentów i produkty kredytowe. Instytucje muszą się dostosować, co może zwiększyć bezpieczeństwo rynku i ograniczyć nieuczciwe praktyki.

Jeśli chcesz, mogę opracować tę tematykę dalej – dodać FAQ, porównawczą infografikę, czy przedstawić konkretne przypadki wpływu nowych przepisów na rynek.

Dodatkowe źródła:

https://www.kochanski.pl/ustawa-antylichwiarska-czyli-rzut-oka-na-instytucje-pozyczkowe-po-1-stycznia-2024-r/

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20220002339/U/D20222339Lj.pdf