7/14/2025 | 11:49 AM
7 min. czytania
Otrzymałeś spadek, ale zamiast majątku są w nim tylko długi? A może z innych powodów nie chcesz dziedziczyć po zmarłym krewnym? W takiej sytuacji możesz odrzucić spadek — zarówno w swoim imieniu, jak i w imieniu dziecka. Jak to zrobić zgodnie z prawem, kiedy masz na to czas i jakie dokumenty będą potrzebne?
Co to znaczy zrzec się spadku?
Zrzeczenie się spadku i odrzucenie spadku to dwa różne pojęcia prawne, choć w potocznym języku bywają ze sobą mylone. Kluczowa różnica? Chodzi o moment, w którym podejmujesz decyzję i podpisujesz odpowiednie dokumenty.
Zrzeczenie się dziedziczenia to działanie „na przyszłość” — jeszcze za życia osoby, po której miałbyś dziedziczyć. Taka decyzja wymaga podpisania specjalnej umowy w formie aktu notarialnego między Tobą (potencjalnym spadkobiercą) a spadkodawcą. Tylko w ten sposób możesz formalnie zrezygnować z dziedziczenia, zanim ta osoba umrze. Reguluje to art. 1048 Kodeksu cywilnego.
Z kolei odrzucenie spadku następuje dopiero po śmierci spadkodawcy — wtedy, gdy zostajesz powołany do dziedziczenia i decydujesz, że nie chcesz przyjąć spadku. W tym przypadku obowiązuje ściśle określony termin: 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedziałeś się o tytule swojego powołania do spadku (art. 1015 Kodeksu cywilnego).
Wypowiedź eksperta:
W praktyce zrzeczenie się spadku za życia jest rzadziej stosowane niż odrzucenie spadku po śmierci. To pierwsze wymaga zgody spadkodawcy, a nie każdy chce lub może ją wyrazić.
Obie formy mają ten sam cel: uchronić Cię przed dziedziczeniem niechcianego majątku, ale działają w różnych okolicznościach i wymagają innej procedury.
Jak odrzucić spadek po śmierci? Terminy, procedura, koszty
Spadek można odrzucić w ciągu 6 miesięcy od momentu, gdy dowiesz się, że jesteś spadkobiercą – najczęściej będzie to dzień śmierci bliskiej osoby lub otrzymania informacji o testamencie. Termin jest nieprzywracalny, więc liczy się każdy dzień.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku możesz złożyć na dwa sposoby:
- U notariusza – to najszybsza opcja, ale odpłatna. Koszt to zwykle od 100 do 250 zł plus VAT, w zależności od liczby osób i stopnia skomplikowania.
- W sądzie rejonowym – wystarczy złożyć pisemny wniosek i zapłacić 100 zł opłaty. Cała procedura może potrwać kilka tygodni.
Prawo:
Zgodnie z art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego: „Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania”.
Po skutecznym odrzuceniu spadku, prawo do dziedziczenia przechodzi na kolejne osoby w kolejności ustawowej – najczęściej dzieci, wnuki lub rodzeństwo zmarłego.
Jak odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka?
Jeśli odrzucasz spadek po zmarłym i masz dzieci, pamiętaj – one automatycznie wchodzą w Twoje miejsce jako kolejni spadkobiercy. Aby również one mogły zrezygnować z dziedziczenia, musisz uzyskać zgodę sądu rodzinnego. Bez niej odrzucenie spadku przez dziecko będzie nieważne.
Warto wiedzieć!
Termin 6 miesięcy nadal obowiązuje – sądowa procedura nie zawiesza jego biegu. Wniosek należy złożyć jak najszybciej po śmierci spadkodawcy lub po odrzuceniu spadku przez Ciebie. Jeśli spóźnisz się z uzyskaniem zgody, dziecko z mocy prawa stanie się spadkobiercą – nawet jeśli w spadku są długi.
Aby rozpocząć procedurę, należy złożyć do sądu opiekuńczego (właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka) wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku. Wzory takiego pisma są dostępne w internecie lub w sądach. Do wniosku trzeba dołączyć m.in. odpis aktu zgonu, uzasadnienie (np. informacje o długach), dane dziecka oraz rodziców.
📝 Co przyspieszy decyzję sądu?
- starannie przygotowany wniosek z pełną dokumentacją,
- załączenie potwierdzenia, że rodzic już odrzucił spadek,
- zwięzłe, ale rzeczowe uzasadnienie (np. wysokie zadłużenie zmarłego, brak majątku).
Przykład:
Pani Katarzyna odrzuciła spadek po zmarłym ojcu w piątym miesiącu od jego śmierci. Dopiero wtedy zorientowała się, że musi uzyskać zgodę sądu dla dwójki dzieci. Niestety, zanim sąd rozpoznał jej wniosek, minęło 6 miesięcy od daty śmierci. Dzieci odziedziczyły po dziadku długi, a sprawa zakończyła się egzekucją komorniczą.
Jakie dokumenty są potrzebne do odrzucenia spadku?
Do odrzucenia spadku – niezależnie od tego, czy wybierzesz sąd czy notariusza – musisz przygotować kilka podstawowych dokumentów. Najważniejsze to: akt zgonu spadkodawcy, Twój dowód osobisty i oświadczenie o odrzuceniu spadku.
Odrzucenie spadku w sądzie:
- pisemny wniosek o przyjęcie oświadczenia (można pobrać wzór z internetu),
- odpis aktu zgonu spadkodawcy,
- dowód osobisty wnioskodawcy,
- opłata sądowa – 100 zł.
Po złożeniu dokumentów sąd wyznaczy termin rozprawy, na której złożysz oświadczenie ustnie do protokołu. Czas oczekiwania zależy od obciążenia sądu – zwykle to kilka tygodni.
Odrzucenie spadku u notariusza:
- akt zgonu,
- dowód osobisty,
- dane spadkobierców (jeśli nie dotyczy tylko jednej osoby),
- oświadczenie o odrzuceniu (sporządza notariusz na podstawie rozmowy),
- koszt: zwykle 100–250 zł + VAT.
Notariusz rejestruje oświadczenie w Rejestrze Spadkowym, co daje dodatkowe zabezpieczenie i ułatwia weryfikację przez inne osoby, np. banki czy sąd.
📊 Sąd vs. notariusz – porównanie:
| Kryterium | Sąd | Notariusz |
|---|---|---|
| Koszt | 100 zł | 100–250 zł + VAT |
| Czas realizacji | kilka tygodni (termin rozprawy) | od ręki – zwykle tego samego dnia |
| Wymagane dokumenty | wniosek, akt zgonu, dowód | akt zgonu, dowód |
| Rejestracja w systemie | brak | tak, Rejestr Spadkowy |
| Forma oświadczenia | ustnie na rozprawie | pisemnie przed notariuszem |
Wybór zależy od Twojej sytuacji: jeśli liczy się czas – warto iść do notariusza. Jeśli chcesz ograniczyć koszty – sąd będzie tańszą opcją.
Co dzieje się po odrzuceniu spadku?
Gdy odrzucisz spadek, nie przepada on – przechodzi na kolejnych spadkobierców zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego lub testamentowego. Najczęściej są to Twoje dzieci – jeśli również odrzucą, spadek może przejść na ich dzieci, a dalej na rodzeństwo zmarłego, rodziców, dziadków itd.
Jeśli wszyscy uprawnieni do dziedziczenia odrzucą spadek, ostatnim „spadkobiercą” zostaje Skarb Państwa. Nie trzeba dopełniać żadnych formalności – dzieje się to z mocy prawa. Skarb Państwa nie może odrzucić spadku, nawet jeśli zawiera same długi.
📊 Schemat dziedziczenia po odrzuceniu spadku (przykład uproszczony):
- Spadkobierca ustawowy/testamentowy (np. syn) → odrzuca
- Jego dzieci (wnuki zmarłego) → odrzucają
- Rodzeństwo zmarłego → odrzuca
- Rodzice zmarłego → odrzucają
- Dziadkowie → odrzucają
- Skarb Państwa – przyjmuje spadek z mocy prawa
Ważne!
Każda osoba musi złożyć własne oświadczenie o odrzuceniu. Nie wystarczy, że poprzednicy to zrobili – procedura „schodzi w dół” i wymaga działania od kolejnych osób w linii.
Kiedy odrzucenie spadku może być nieskuteczne?
Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być uznane za nieważne, jeśli zostanie złożone po upływie 6 miesięcy od momentu, w którym spadkobierca dowiedział się o swoim powołaniu. W takim przypadku przyjmuje się, że spadek został przyjęty – i to w tzw. prostym trybie, czyli również z długami.
Co mówi prawo?
Zgodnie z orzecznictwem (np. postanowienie Sądu Najwyższego z 17 marca 2016 r., sygn. II CSK 413/15), termin jest nieprzywracalny, chyba że spadkobierca działał pod wpływem błędu lub groźby – wtedy może wystąpić do sądu o uchylenie się od skutków prawnych.
Jeśli oświadczenie złoży osoba nieuprawniona (np. jeden z rodziców w imieniu dziecka bez zgody sądu), również będzie ono bezskuteczne.
A co z wierzycielami zmarłego? Nie mogą cofnąć odrzucenia spadku, ale mogą próbować je podważyć w sądzie, jeśli mają dowody, że zostało dokonane z pokrzywdzeniem ich interesów (np. gdy cała rodzina odrzuca spadek, by uniknąć spłaty długów, a w tle pojawiają się darowizny czy ukryte składniki majątku).
W takich przypadkach sąd może uznać odrzucenie za pozorne lub sprzeczne z zasadami współżycia społecznego – choć to sytuacje wyjątkowe i wymagają solidnych podstaw prawnych.
Podsumowanie: Co warto zapamiętać?
Odrzucenie spadku to ważna decyzja prawna – szczególnie gdy w grę wchodzą długi lub skomplikowana sytuacja rodzinna. Warto działać szybko i świadomie, bo obowiązują ścisłe terminy i konkretne wymagania formalne.
- Masz tylko 6 miesięcy od momentu, gdy dowiesz się o powołaniu do spadku, aby go odrzucić. Po tym czasie uznaje się, że przyjąłeś spadek – nawet jeśli nie zrobiłeś nic.
- Możesz złożyć oświadczenie w sądzie rejonowym lub u notariusza. Notariusz działa szybciej, ale pobiera wyższą opłatę.
- Jeśli masz dzieci, które wchodzą w Twoje miejsce jako spadkobiercy – potrzebujesz zgody sądu rodzinnego, by odrzucić spadek także w ich imieniu.
- Po Twoim odrzuceniu, spadek przechodzi na dalszych krewnych – dzieci, wnuki, rodzeństwo. Jeśli wszyscy odmówią – trafi do Skarbu Państwa.
- Nawet drobne błędy formalne – np. spóźnienie, brak wymaganych dokumentów czy brak zgody sądu – mogą sprawić, że nieświadomie przyjmiesz spadek.
Dlatego nie zwlekaj z działaniem. W razie wątpliwości skonsultuj się z prawnikiem – lepiej zapobiec niż naprawiać skutki błędnej decyzji.
Dodatkowe źródła informacji:
Oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku, https://www.gov.pl/web/wielkabrytania/odrzucenie-lub-przyjecie-spadku
Rozdział 2 - Przyjęcie i odrzucenie spadku. - Prawo spadkowe., https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/prawo-spadkowe-16779224/dz-3-roz-2
