Jak odrzucić spadek? Dowiedz się jak wygląda postępowanie spadkowe

Większość osób, która decyduje się na kredyt hipoteczny lub też zaciąga inne zobowiązania, ma nadzieję, że wszystkie długi uda im się zamknąć na długo przed śmiercią. Niestety, los bywa przewrotny i nie jesteśmy w stanie przewidzieć wszystkiego, co może nas spotkać.

Czasami zdarzają się więc sytuacje, w których majątek, który posiadał zmarły, jest mniejszy niż wartość jego zobowiązań. Czy w takim wypadku spadkobierca musi spłacić nie swoje długi?

Co oznacza odrzucenie spadku?

Odrzucenie spadku to czynność prawna, która została unormowana poprzez zapisy kodeksu cywilnego. Jest to nic innego jak rezygnacja spadkobiercy z przyjęcia przysługującego mu spadku po zmarłym krewnym. Skutkuje to tym, że spadkobierca zostaje wyłączony z dziedziczenia i odtąd jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

Zgodnie z prawem, aby odrzucenie było ważne, spadkobierca powinien złożyć oświadczenie o odrzuceniu praw przed sądem lub notariuszem.

Takie oświadczenie można złożyć jedynie po śmierci spadkodawcy, dlatego nie powinniśmy mylić go z inną czynnością, jaką jest zrzeczenie się dziedziczenia. Zrzeczenie się praw do spadku możliwe jest bowiem jeszcze za życia spadkodawcy na podstawie umowy zawartej między nim a spadkobiercą.

Odrzucenie spadku a dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza

Nowe prawo spadkowe przewiduje, że po śmierci spadkodawcy jego spadkobiercy mają prawo w trojaki sposób podejść do kwestii spadku:

• przyjąć spadek wprost – skutkuje to odziedziczeniem zarówno składników majątku, jak i długów bez żadnych ograniczeń (oznacza to, że należy je uregulować z własnej kieszeni, jeśli nie wystarczy na to odziedziczony majątek spadkodawcy);
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza – w tym przypadku dziedziczy się składniki majątku (aktywa), a także długi, ale tylko do wysokości odziedziczonych po spadkodawcy aktywów wykazanych w spisie inwentarza;
• odrzucić spadek – skutkiem tego jest pozbawienie się praw do całego spadku, a więc nie tylko długów, ale także aktywów.

Aby przyjąć spadek wprost (opcja I) lub odrzucić spadek (opcja III), należy dopełnić pewnych formalności, a więc złożyć stosowne oświadczenie w sądzie lub u notariusza. Jest na to tylko 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedzieliśmy się o spadku. Jeśli w powyższym terminie nie zgłosimy odrzucenie spadku, odziedziczymy go z dobrodziejstwem inwentarza.

Odrzucenie spadku a prawa spadkobiercy

Odrzucenie spadku jest prawem przysługującym spadkobiercy. Prawo to polega na możliwości złożenia wspomnianego wyżej oświadczenia o odrzuceniu spadku. Swojej decyzji o odrzuceniu spadku nie trzeba uzasadniać w oświadczeniu np. tym, że nie chce się dziedziczyć długów.

Prawo do odrzucenia spadku ma też pewne ograniczenia, ponieważ nie można odrzucić spadku na korzyść innej osoby. Co więcej, odrzucony spadek przechodzi na pozostałych spadkobierców zgodnie z ustawową kolejnością dziedziczenia, na którą nie mamy żadnego wpływu.

Należy też pamiętać, że oświadczenie o odrzuceniu spadku skutkuje definitywną utratą przez spadkobiercę praw i obowiązków, które wchodzą w skład spadku. Takie oświadczenie jest nieodwołalne, co oznacza, że po odrzuceniu spadku nie można się już z niego wycofać. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby. Wówczas można je odwołać, ale tylko na drodze sądowej.

Odrzucenie spadku a kolejność dziedziczenia

Warto zdawać sobie sprawę z tego, że odrzucona scheda przez jednego ze spadkobierców, ot tak nie zniknie, a z ewentualnym ciężarem będą musiały zmagać się inne osoby z rodziny spadkodawcy. Wszystko dlatego, że w świetle prawa spadkowego osoba, która odrzuciła spadek, jest traktowana tak, jakby była osobą zmarłą. W związku z tym do grona spadkobierców dołączają nowi krewni.

Należy więc mieć świadomość, czym skutkuje odrzucenie spadku i kto dziedziczy taki odrzucony spadek w dalszej kolejności.

Zgodnie z regułami dziedziczenia ustawowego, jeśli zdecydujemy się na odrzucenie spadku kolejność dziedziczenia wygląda następująco:

1. W pierwszej kolejności prawo do spadku mają dzieci oraz małżonek.
2. Następnie – jeśli małżonek nie żyje lub odrzuci spadek, to cały majątek przypada dzieciom.
3. W przypadku gdy dziecko spadkodawcy nie żyje lub odrzuci spadek, wtedy jego udział przechodzi na jego dzieci, czyli wnuki zmarłego, a potem na prawnuki.
4. W sytuacji, gdy spadkodawca nie miał wnuków ani prawnuków odrzucony przez poprzednich krewnych spadem przypada jego rodzicom.
5. Jeśli któryś z rodziców nie żyje, do spadku powołuje się rodzeństwo spadkodawcy.
6. W sytuacji, gdy którekolwiek z rodzeństwa również nie dożyło otwarcia spadku lub go odrzuciło, wtedy przypada on jego zstępnym (dzieciom, wnukom itd.), czyli bratankom lub siostrzeńcom zmarłego itd.

Załóżmy więc, że odrzucisz spadek po zmarłym małżonku, bo nie chcesz spłacać zaciągniętego przez niego kredytu na 15 tys. zł. Jeśli masz dorosłe dzieci i one nie odrzucą spadku, to bank będzie właśnie od nich miał prawo dochodzić swoich roszczeń z tytułu kredytu.

Warto też pamiętać, że odrzucenie spadku przez kolejnych krewnych powinno następować także według kolejności dziedziczenia. Dopóki więc np. spadku nie odrzucą dzieci spadkodawcy, nie mogą go odrzucić jego wnuki.

Co w przypadku gdy wszyscy spadkobiercy odrzucą spadek?

Jeśli nastąpi odrzucenie spadku przez wszystkich spadkobierców, przypada on gminie, w której ostatnio mieszkał spadkodawca, albo Skarbowi Państwa, jeśli nie można ustalić miejsca zamieszkania spadkodawcy lub gdy mieszkał on za granicą. Co ważne, zarówno gmina jak i Skarb Państwa nie mają prawa odrzucić spadku.

Kiedy odrzucenie spadku jest możliwe?

Odrzucenie spadku możliwe jest dopiero wtedy, gdy spadkobierca dowie się o swoim powołaniu do spadku. Powołanie do spadku może natomiast wynikać z ustawy lub testamentu.

Co ważne, na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku spadkobierca ma tylko 6 miesięcy od dnia uzyskania informacji, że przysługuje mu spadek.

Jeśli termin ten zostanie przekroczony, spadkobierca z mocy ustawy odziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Z kolei w przypadku gdy w ciągu tych 6 miesięcy nie złoży oświadczenia o odrzuceniu spadku i umrze, to prawdo do odrzucenia spadku automatycznie zyskują jego spadkobiercy.

Ile mamy czasu na odrzucenie spadku?

Wiemy już, ile jest czasu na odrzucenie spadku. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, spadkobierca ma 6 miesięcy na to, aby złożyć oświadczenie dotyczące jego przyjęcia lub odrzucenia. W praktyce termin na odrzucenie spadku może zacząć się w innym momencie w zależności od tego, kim jest spadkobierca.

W sytuacji, gdy spadkobiercą jest osoba wymieniona w testamencie, okres na złożenie oświadczenia rozpoczyna się z dniem ogłoszenia testamentu. Z kolei jeśli zmarły nie sporządził testamentu, dniem powołania do spadku jest najczęściej dzień, w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy lub o odrzuceniu spadku przez osobę, która miała przed nim prawa spadkowe. Termin na odrzucenie spadku przez dalszych spadkobierców w praktyce więc jest znacznie dłuższy niż w przypadku pierwotnych spadkobierców, ponieważ dalsi krewni muszą najpierw zaczekać, aż spadek zostanie odrzucony przez ich poprzedników.

Innymi okolicznościami, które mają wpływ na zmianę granicznego terminu odrzucenia spadku, jest przypadek, w którym spadkobierca nie wiedział o tym, że doszło do śmierci spadkodawcy. Wtedy termin na złożenie dokumentów zaczyna się od dnia, w którym uzyskał on informację o zgonie spadkodawcy lub też od tego, w którym przekazano mu wiadomość o ogłoszeniu testamentu.

Jak odrzucić spadek?

Jeśli chcesz odrzucić spadek, musisz złożyć pisemne lub ustne oświadczenie o jego odrzuceniu w jednym z tych miejsc:

• u notariusza,
• w sądzie rejonowym właściwym ze względu na Twoje miejsce zamieszkania,
• w sądzie spadku,
• we właściwym terytorialnie urzędzie konsularnym RP – dotyczy to osób mieszkających za granicą, które dodatkowo muszą swoje oświadczenie złożyć we wspomnianym wyżej sądzie spadku.

Sąd spadku jest to sąd, który: jest właściwy miejscowo ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, znajduje się tam, gdzie majątek spadkowy lub jego część (jeśli nie da się ustalić ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy na terenie Polski), sąd rejonowy dla miasta Warszawy (jeśli nie da się ustalić ani ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy, ani miejsca znajdowania się majątku spadkowego).

Oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zawierać:

• imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania (jeśli jest znane);
• tytuł powołania do spadku, czyli np. testament lub z mocy ustawy;
• treść złożonego oświadczenia – tzn. wyraźne stwierdzenie, że odrzucamy spadek.

Warto wiedzieć, że odrzucenie spadku u notariusza jest tańsze niż przed sądem i wiąże się z mniejszym zakresem formalności.

Jakie są koszty odrzucenia spadku u notariusza?

Ile kosztuje odrzucenie spadku u notariusza? Odrzucenie spadku u notariusza wiąże się z koniecznością uiszczenia taksy notarialnego w wysokości 50 zł netto. Do kwoty tej należy więc jeszcze doliczyć podatek VAT 23%. Oprócz tego do kosztu odrzucenia spadku musimy dodać cenę kilku wypisów aktu notarialnego, w tym kopii wysyłanej do sądu.

Jak już wspomnieliśmy, odrzucenie spadku w sądzie jest droższe, ponieważ opłata sądowa za przyjęcie oświadczenia o odrzuceniu spadku wynosi tutaj 100 zł. Bardziej opłaca się zatem udać się do notariusza, tym bardziej że dokonana u niego czynność przynosi takie same skutki prawne jak odrzucenie spadku przed sądem.

Odrzucenie spadku u notariusza – jakie są wymagane dokumenty?

Jeśli chodzi o dokumenty, odrzucenie spadku u notariusza wymaga dostarczenia do kancelarii notarialnej ich następujących rodzajów:

• swojego dowodu osobistego,
• aktu zgonu spadkodawcy,
• opcjonalnie – akty notarialne dokumentujące odrzucenie spadku przez innych członków rodziny.

Notariusz może także potrzebować ostatniego adresu zamieszkania zmarłego, aby ustalić sąd spadku, do którego musi przesłać notarialne oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Samo oświadczenie o odrzuceniu spadku jest sporządzane przez notariusza, które potem należy w jego obecności podpisać.

Odrzucenie spadku przez małoletniego – jak to wygląda?

Jak wiemy, w sytuacji, gdy spadkobierca podejmie decyzję o zrzeczeniu się spadku, ten przechodzi na zstępnych, czyli np. na dzieci. Jeżeli dziecko jest jeszcze osobą małoletnią, to nie posiada zdolności do czynności prawnych, a tym samym nie może samodzielnie złożyć oświadczenia o odrzuceniu schedy.

W takiej sytuacji wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego muszą złożyć jego rodzice. Aby odrzucenie spadku w imieniu dziecka było w ogóle możliwe, należy zgłosić się do wydziału rodzinnego sądu rejonowego o zgodę na odrzucenie spadku.

Pismo powinno zawierać najważniejsze informacje na temat negatywnych skutków finansowych, jakie spowoduje przyjęcie spadku przez dziecko. Jeśli sąd nie będzie miał żadnych przeciwwskazań, to w niedługim czasie wyda zgodę na odrzucenie spadku przez małoletniego.

Jakie są skutki odrzucenia spadku?

Odrzucenie spadku jest decyzją nieodwołalną, a osoba, która ją podjęła w świetle prawa, traktowana jest w ten sam sposób, jak osoba, która nie doczekała otwarcia spadku. Przed podjęciem takiej decyzji warto więc dokładnie rozważyć wszystkie za i przeciw, aby świadomie przyjąć na siebie skutki odrzucenia spadku. Musisz się więc liczyć, że po odrzuceniu spadku:

• utracisz prawo do składników majątku po spadkodawcy – nie odziedziczysz co prawda długów, ale także aktywów np. mieszkania, auta, czy pamiątek rodzinnych,
• prawo do odrzuconego spadku przejdzie na Twoje dzieci, jeśli je masz lub innych członków rodziny,
• stracisz prawo do zachowku.

Warto też wiedzieć, że odrzucenie spadku może okazać się nieskuteczne. Stanie się tak, jeśli sam masz długi i poprzez odrzucenie spadku pogorszysz sytuację swoich wierzycieli. W takiej sytuacji mają oni prawo w ciągu nawet 3 lat wnioskować do sądu o unieważnienie Twojego oświadczenia o odrzuceniu spadku, a dokładnie o uznanie go za bezskuteczne.

Odrzucenie spadku po terminie – jakie są konsekwencje?

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego odrzucenie spadku po terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, jest nieważne. Oznacza to, że w takiej sytuacji automatycznie odziedziczy on spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy złożenie oświadczenia po terminie nastąpiło dlatego, że spadkobierca nie zrobił tego wcześniej pod wpływem groźby lub błędu. W takim przypadku jednak spóźnione oświadczenie można złożyć wyłącznie w sądzie, który po zbadaniu sprawy albo je przyjmie, albo odrzuci. Co ważne, na złożenie takiego oświadczenie jest wówczas rok od momentu, w którym spadkobierca wykryje swój błąd lub od chwili, gdy ustanie stan obawy.

W jakiej sytuacji odrzucenie spadku będzie korzystnym rozwiązaniem?

Odrzucenie spadku będzie korzystnym rozwiązaniem głównie w następujących sytuacjach:

• gdy spadkodawca pozostawił po sobie niemal wyłącznie długi,
• gdy odziedziczony majątek jest niewielki lub kłopotliwy (np. gdy jego spieniężenie wiązałoby się z dużymi kosztami lub wieloma formalnościami),
• gdy nie ma dokładnej wiedzy na temat składników spadku – z taką sytuacją najczęściej mierzą się dalecy krewni, którzy np. mieszkają od lat za granicą i nie utrzymywali przez ten czas kontaktu ze spadkodawcą.