Nowelizacja prawa spadkowego 2024

Prawo spadkowe w Polsce regulują przepisy Kodeksu cywilnego, który został opracowany jeszcze w 1964 roku. Od tamtego czasu jednak nastąpiło wiele zmian w przepisach, które dostosowały je do bieżących potrzeb i oczekiwań społecznych.

• Ostatnia największa nowelizacja prawa spadkowego miała miejsce w zeszłym roku, a wprowadzone przez nią zmiany w przepisach obowiązują od 15 listopada 2023 r. Ze względu na ilość i skalę zmian określa się je wręcz jako rewolucję w prawie spadkowym.
• Obowiązujące w 2024 r. nowe prawo spadkowe wprowadziło m.in. ograniczenia w dziedziczeniu dla dalszych krewnych, czy też możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia z powodu uchylania się od obowiązku alimentacyjnego.
• Ważną zmianą jest także wydłużenie terminu złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku oraz uproszczenie procedury złożenia takiego oświadczenia dla rodziców małoletnich dzieci. Dzięki temu łatwiej można odrzucić spadek w przypadku gdy zmarły krewny pozostawił niespłacony kredyt gotówkowy lub kredyt hipoteczny.

Prawo spadkowe 2024 – od kiedy obowiązuje?

Nowe prawo spadkowe zostało wprowadzone w ramach Ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. To właśnie w Kodeksie cywilnym, w księdze czwartej zawarte są bowiem przepisy regulujące prawo spadkowe.

A od kiedy obowiązuje nowe prawo spadkowe? Przepisy wymienionej wyżej ustawy weszły w życie 15 listopada 2023 roku, a więc właśnie od tego dnia obowiązują nowe zasady dziedziczenia.

Zmiany w prawie spadkowym w 2024 – co warto wiedzieć?

Co zmienia nowe prawo spadkowe? Zmiany są dość istotne, ponieważ nie tylko wprowadzają nowe zasady dziedziczenia ustawowego, ale też upraszczają procedury związane z postępowaniem spadkowym. Poniżej przedstawiamy najważniejsze zmiany, jakie wprowadziło nowe polskie prawo spadkowe w 2024 r.:

• uregulowanie kwestii dziedziczenia przez dziadków – nowe przepisy precyzują, kto ma prawo do spadku po zmarłym, gdy wśród żyjących nie ma jego dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa, ani także dziadków;
• ograniczenie grona uczestników rozprawy spadkowej do najbliższej rodziny zmarłego – ma to skrócić czas postępowania spadkowego ze względu na brak konieczności szukania wszystkich spadkobierców;
• ułatwienie procedury odrzucenia spadku – ta zmiana w prawie spadkowym wydłuża termin złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, a także ułatwia jego złożenie rodzicom małoletnich dzieci poprzez zlikwidowanie konieczności zdobywania przez nich wcześniej zgody sądu opiekuńczego;
• wprowadzenie nowych przesłanek do uznania spadkobiercy za niegodnego spadku.

Przez jakie przepisy prawne regulowane jest prawo spadkowe

Podstawowym aktem prawnym regulującym prawo spadkowe jest Kodeks cywilny (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny). W jego Księdze Czwartej zatytułowanej „Spadki” znajdują się najważniejsze zasady prawa spadkowego, czyli m.in. dotyczące kolejności dziedziczenia ustawowego oraz zasad dziedziczenia na podstawie testamentu.

Niektóre kwestie dotyczące prawa spadkowego regulują także przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks Postępowania Cywilnego. Znajdują się w nim zapisy dotyczące m.in. zasad składania oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Z tematem dziedziczenia związana jest również Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, w której opisane są zasady naliczania i odprowadzania podatku od spadku.

Prawo spadkowe a dziedziczenie – jakie możliwości ma spadkobierca?

Zasady dziedziczenia są skomplikowane, ale postaramy się wyjaśnić Ci jego najważniejsze zasady.

Prawo spadkowe przewiduje dwa rodzaje dziedziczenia: na podstawie testamentu oraz dziedziczenie ustawowe. Jeśli zmarły nie pozostawił testamentu wskazującego spadkobierców i sposób podziału majątku, obowiązuje dziedziczenie ustawowe, które określa dokładnie, w jakiej kolejności krewni zmarłego zyskują prawo do spadku.

Tzw. kolejność dziedziczenia przewiduje, że pierwszeństwo do spadku mają dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. W drugiej kolejności prawo do spadku zyskują rodzice zmarłego, potem jego rodzeństwo, ich dzieci, aż w końcu dziadkowie i dalsi krewni. W kwestii kto dziedziczy spadek nowe przepisy wprowadzają właśnie dość ważną zmianę, bo ograniczają prawo do spadku dalekim krewnym, gdy do spadku powołani są już tylko dziadkowie zmarłej osoby.

Nowe prawo spadkowe wprowadza także zmiany w zakresie odrzucenia spadku. Warto bowiem wiedzieć, że spadkobierca, który dowiaduje się o spadku, może podjąć trzy różne decyzje w jego sprawie:

• przyjąć go wprost – wówczas dziedziczy zarówno majątek zmarłego, jak i jego długi,
• odrzucić spadek w całości – w takiej sytuacji nie dziedziczy niczego,
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza – w tym przypadku dziedziczy majątek oraz długi, ale za zadłużenie odpowiada wówczas tylko do wysokości odpowiadającej wartości odziedziczonego spadku.

Jak odrzucić spadek? Przyjęcie spadku wprost lub jego odrzucenie wymaga od spadkobiercy złożenia stosownego oświadczenia w sądzie, lub u notariusza w terminie 6 miesięcy od chwili otrzymania informacji o spadku. Składanie takiego oświadczenia nie jest natomiast konieczne w przypadku przejęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Tak mniej więcej wygląda prawo spadkowe w pigułce. Poniżej skupimy się na wyjaśnieniu, jakie zasady dziedziczenia wprowadza nowe prawo spadkowe i kogo dotyczy.

Nowe prawo spadkowe a dziedziczenie małoletnich – co się zmieniło?

Nowe prawo spadkowe dotyczy m.in. dziedziczenia małoletnich. Ogólne zasady takiego dziedziczenia pozostałe takie same. Jeśli więc spadek przypadnie nieletniemu dziecku, oświadczenie o jego przyjęciu lub odrzuceniu mogą złożyć w jego imieniu wyłącznie rodzice lub opiekunowi prawni.

Do niedawna złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez małoletnie dziecko możliwe było dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego. Jeśli czas oczekiwania na taką zgodę się wydłużał, istniało ryzyko, że dziecko w międzyczasie odziedziczy spadek automatycznie z dobrodziejstwem inwentarza.

Nowe przepisy eliminują powyższy problem, ponieważ teraz rodzice mogą złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku przez małoletnie dziecko bez uprzedniej zgody sądu opiekuńczego. Taka zgoda jest jedynie konieczna, gdy dziecko jest powołane do dziedziczenia w pierwszej kolejności po jednym z rodziców.

Prawo spadkowe 2024 a zawiadomienie o rozprawie

Nowe przepisy wprowadzają również uproszczenie procedur spadkowych, ponieważ nie trzeba już o rozprawie spadkowej informować wszystkich krewnych, a jedynie najbliższych członków rodziny zmarłego, czyli małżonka, dzieci, rodziców i rodzeństwo.

Dzięki zmianom wyeliminowany został częsty problem ze znalezieniem wszystkich spadkobierców, prze który wydłużał się czas oczekiwania na orzeczenie sądu o podziale spadku. Warto jednak podkreślić, że nowe prawo spadkowe nie likwiduje prawa dalszych krewnych do spadku, ponieważ wciąż mogą oni uczestniczyć w procesie jego podziału, tyle że muszą się samodzielnie do niego zgłosić.

Prawo spadkowe 2024 – kto nie otrzyma spadku?

Nowe prawo spadkowe 2024 wprowadza także regulacje, które ograniczają prawo do spadku dla określonych grup spadkobierców.

Pierwszą zmianą jest poszerzenie zakresu przesłanek do uznania spadkobiercy za niegodnego spadku. Zgodnie z nowymi przepisami spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia, jeśli:

• uporczywie unikał wywiązania się z obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego orzeczeniem sądowym, porozumieniem sądowym lub umową,
• uporczywie unikał wykonywania obowiązku opieki nad spadkodawcą, wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, funkcji rodzica zastępczego, obowiązków małżeńskich czy szacunku i wsparcia między rodzicem a dzieckiem.

To nie wszystko, ponieważ nowe przepisy ograniczyły również prawo do spadku dalszym krewnym zmarłego, należącym do trzeciej grupy spadkobierców.

Nowe prawo spadkowe a ograniczenie trzeciej grupy spadkobierców

Ograniczenia dla trzeciej grupy spadkobierców dotyczą sytuacji, gdy wśród żyjących członków rodziny zmarłego nie ma jego małżonka, dzieci, rodziców, rodzeństwa i ich dzieci. Wówczas prawo do spadku mają dziadkowie osoby zmarłej.

Nowe przepisy regulują natomiast, kto dziedziczy spadek, gdy dziadkowie także nie żyją, ponieważ prawo to zyskują wyłącznie: dzieci dziadków (czyli wujowie i ciotki zmarłego) oraz ich dzieci (czyli stryjeczne rodzeństwo). Nowe prawo spadkowe wyklucza zatem możliwość dziedziczenia spadku przez dalszych krewnych.

Odrzucenie spadku – kiedy można złożyć oświadczenie?

Nowe prawo spadkowe wprowadza również zmianę w zakresie terminu złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Wcześniej spadkobierca, który chciał uniknąć dziedziczenia długów, miał na to 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o spadku.

Zgodnie z nowymi przepisami termin na odrzucenie spadku zostanie zachowany, jeśli w ciągu tych 6 miesięcy spadkobierca zdąży złożyć w sądzie wniosek o przyjęcie oświadczenia. Ponadto jeśli złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego.