Weksel - co to jest i jakie ma zastosowanie w finansach?

Weksel - co to jest?

Według najprostszej definicji weksel jest papierem wartościowym, który jest pisemnym zobowiązaniem do zapłaty (weksel własny) lub poleceniem zapłaty (weksel trasowany). Zasady jego wystawiania oraz stosowania są bardzo dokładnie sprecyzowane i sformalizowane - reguluje je odrębny akt prawny, jakim jest ustawa Prawo wekslowe z dnia 28 kwietnia 1936 r.

Aby zrozumieć, co to jest weksel i jakie pełni funkcje, należy wiedzieć, że jego najważniejszą cechą jest bezwarunkowość. Podpisujący weksel dłużnik wekslowy zobowiązuje się więc do bezwarunkowej zapłaty sumy wekslowej na rzecz remitenta (wierzyciela). Oznacza to, że ważność zobowiązania wekslowego nie zależy od żadnych innych czynności prawnych np. warunków umowy.

Jeśli więc będziesz zaciągać kredyt hipoteczny i podpiszesz weksel w ramach zabezpieczenia spłaty zobowiązania, bank będzie mógł wyegzekwować od Ciebie zaległą należność wyłącznie na podstawie tego papieru wartościowego.

A jak wygląda weksel? Do 1 stycznia 2007 roku miał on formę urzędowego blankietu wielkości czeku, który można było nabyć po uiszczeniu stosownej opłaty skarbowej. Po wycofaniu blankietów dzisiaj taki dokument należy sporządzić samodzielnie na kartce papieru – ważne by miał formę pisemną i zawierał wszystkie wymagane prawem elementy weksla.

Kiedy i w jakim celu wystawiany jest weksel?

Ze względu na swoje cechy weksel wykorzystywany jest przede wszystkim do zabezpieczania roszczeń wynikających z różnych umów np. umowy kredytu, pożyczki, czy umów zawieranych między kontrahentami biznesowymi.

Przez swoją bezwarunkowość weksel pozwala wierzycielowi uzyskać sądowy nakaz zapłaty znacznie szybciej niż na podstawie samej umowy – dłużnik w tym przypadku ma bowiem znacznie mniej możliwości złożenia sprzeciwu lub zarzutów do wyroku sądowego.

W praktyce więc w celu odzyskania swoich należności wierzyciel może błyskawicznie otrzymać tytuł wykonawczy i równie szybko skierować go do komornika. Co więcej, weksel może być przedmiotem obrotu.

Daje to wierzycielowi dodatkową możliwość dochodzenia roszczeń, ponieważ zamiast decydować się na windykację długu na podstawie weksla może go odsprzedać na przykład firmie zajmującej się obrotem wierzytelnościami i w ten sposób natychmiast odzyskać swoje należności.

Kto podpisuje weksel?

Podpis a wekslu decyduje o jego ważności i jest najważniejszym, obligatoryjnym elementem tego dokumentu. Mówiąc prościej, jeśli weksel nie jest podpisany, nie może być podstawą do egzekwowania roszczeń.

Najczęściej stosowany jest weksel własny. Jest on pisemnym zobowiązaniem dłużnika do zapłaty określonej sumy wobec wierzyciela. Z tego względu pod dokumentem powinien znaleźć się właśnie podpis dłużnika, który jest jednocześnie wystawcą weksla.

W przypadku weksla trasowanego dokument podpisuje również wystawca, ale jest nim trasant, czyli osoba polecająca dokonanie zapłaty trasatowi na rzecz remitenta. Podpis musi złożyć także trasat – tylko wtedy weksel staje się podstawą do egzekwowania roszczeń.

Należy pamiętać, że podpis pod wekslem musi być własnoręczny i zawierać co najmniej nazwisko osoby wystawiającej dokument. Jeżeli wystawcą jest osoba prawna np. spółka, podpis pod dokumentem musi złożyć osoba lub osoby upoważnione do reprezentacji podmiotu. Niezbędne jest także podbicie weksla pieczęcią firmową.

Weksel - jakie są jego rodzaje?

Ustawa Prawo wekslowe wyróżnia dwa rodzaje weksla – weksel własny i trasowany. Różnią się one głównie tym, kto jest wystawcą dokumentu. Specyficznym rodzajem weksla jest weksel in blanco, który z kolei charakteryzuje się tylko częściowym wypełnieniem. To właśnie on najczęściej jest wykorzystywany do zabezpieczania roszczeń z tytułu pożyczek i kredytów.

Weksel własny

Weksel własny jest dokumentem, w którym wystawca jest jednocześnie dłużnikiem. To on podpisuje się pod wekslem, w którym zobowiązuje się do bezwarunkowej zapłaty na rzecz remitenta określonej sumy pieniężnej w określonym terminie i miejscu.

Weksel trasowany

Weksle trasowany wystawia trasant, który wyraża w dokumencie bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej sumy pieniężnej w określonym terminie i miejscu wskazanemu trasatowi na rzecz danego remitenta. Aby taki papier wartościowy mógł być podstawą do egzekwowania roszczeń, musi na nim widnieć podpis trasata, czyli dłużnika.

Weksel in blanco

Weksel in blanco nazywany jest także niezupełnym, ponieważ nie zawiera wszystkich elementów wymaganych przez prawo wekslowe. W praktyce może nie być na nim na przykład jedynie daty, ale równie dobrze może być całkowicie niewypełnionym formularzem, pod którym widnieje wyłącznie podpis dłużnika.

Wykorzystanie weksla do dochodzenia roszczeń jest możliwe dopiero w momencie uzupełnienia pozostałych obligatoryjnych danych w dokumencie. Dokonuje tego wierzyciel i najczęściej robi to na podstawie tzw. deklaracji wekslowej. Jest to odrębny dokument, w którym określone są precyzyjnie warunki i zasady wypełnienia weksla.

Elementy weksla

Prawo wekslowe wymienia precyzyjnie elementy, jakie powinny znaleźć się w dokumencie, by był on uznany za weksel i mógł być wykorzystany do dochodzenia roszczeń. Zamknięta lista tych elementów wygląda następująco:

Nazwa „weksel” - powinna znaleźć się w treści dokumentu i być wyrażona w języku, w jakim został wystawiony papier wartościowy.

1. Bezwarunkowe polecenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej.
2. Nazwisko trasata – czyli osoby, która ma dokonać zapłaty.
3. Terminu płatności.
4. Miejsce dokonania zapłaty.
5. Nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana.
6. Dokładna data i miejsce wystawienia weksla.
7. Odręczny podpis wystawcy dokumentu.

Należy pamiętać, że brak choćby jednego elementu w dokumencie sprawi, że będzie on nieważny, a więc będzie można go podważyć na przykład w sądzie. Wyjątkiem jest termin i miejsce płatności, które nie muszą być precyzyjnie wskazane – weksel może być bowiem płatny np. za okazaniem w miejscu zamieszkania dłużnika.

Najwazniejsze terminy związane z wekslem

Przepisy ustawy określają również terminy płatności weksla, które różnią się w zależności od sposobu jego wypełnienia:

• weksel płatny za okazaniem – w takim przypadku w formularzu nie ma wskazanego terminu zapłaty, lecz jest sformułowanie, że płatność będzie dokonana za okazaniem dokumentu; okazanie powinno nastąpić w ciągu 1 roku od daty jego wystawienia; można jednak dodać klauzulę przedłużającą ten termin, a także dającą określony czas dłużnikowi na zapłatę od dnia okazania weksla (np. 7 dni),
• weksel płatny w oznaczonym dniu – wówczas termin jest precyzyjnie określony w dokumencie jako konkretna data płatności,
• weksel płatny w pewien czas po dacie – najczęściej wskazuje się okres od daty wystawienia weksla np. 30 dni.

Jakie są klauzule wekslowe?

Dokument weksla może zawierać także dodatkowe informacje poza obligatoryjnymi elementami i są one nazywane klauzulami wekslowymi. Są ich cztery rodzaje:

• klauzule skuteczne – są one określone w Prawie wekslowym i należy do nich np. klauzula zakazująca dalszego zbywania weksla („nie na zlecenie”),
• klauzule obojętne – nie są określone w Prawie wekslowym i jest to np. klauzula przewidująca naliczanie odsetek od sumy wekslowej,
• klauzule zakazane – ich umieszczenie powoduje nieważność weksla i jest to np. określenie warunku dokonania płatności (weksel jest bezwarunkowym zobowiązaniem zapłaty),
• klauzule pozawekslowe – mają mało istotne znaczenie dla dochodzenia roszczenia z weksla np. mogą określać walutę zapłaty.

Dłużnicy i wierzyciele wekslowi

W najprostszym ujęciu stronami weksla jest dłużnik i wierzyciel. W nomenklaturze wekslowej dłużnik nazywany jest trasatem, a wierzyciel remitentem. Do zapłaty sumy wekslowej mogą być jednak zobowiązane także inne osoby np.:

• akceptant – jest to trasat, który przyjął na siebie (czyli dokonał akceptu weksla) zobowiązanie zapłaty sumy wekslowej,
• poręczyciel wekslowy (inaczej awalista) – poręcza on swoim podpisem na wekslu zapłatę sumy wekslowej przez dłużnika wekslowego,
• indosant (żyrant) – osoba przenosząca prawa z weksla poprzez indos, która odpowiada za przyjęcie i za zapłatę weksla.

Z kolei wierzycielami może być także np. indosatariusz, czyli osoba, która weszła w posiadanie weksla w drodze indosu.

Kiedy weksel jest nieważny?

Ponieważ weksle często są stosowane przy zabezpieczeniu kredytów i pożyczek, warto wiedzieć, kiedy weksel jest nieważny. O jego nieważności decyduje przede wszystkim brak jednego z elementów wymienionych przez Prawo wekslowe np. daty wystawienia lub podpisu.

Podstawą do podważenia ważności dokumentu może być także m.in. brak umocowania osoby podpisującej za dłużnika, brak wskazania waluty przy sumie wekslowej, podejrzenie sfałszowania podpisu itp.

Alternatywy dla weksla - czyli inne formy zabezpieczenia kredytów i pożyczek

W praktyce dzisiaj kredyt na weksel jest coraz rzadziej spotykany, ponieważ banki i instytucje pozabankowe oferujące pożyczki chętniej korzystają z innych form zabezpieczania spłaty należności. Zabezpieczeniem kredytu może być m.in. poręczenie, zastaw rejestrowy (np. przy kredytach samochodowych), hipoteka na nieruchomości (kredyty mieszkaniowe), czy ubezpieczenie.

To ostatnie jest stosowane najczęściej i to zarówno przy kredytach gotówkowych, jak i hipotecznych. Co ważne, wykupienie polisy rzadko jest obowiązkowe, ale banki dość skutecznie zachęcają do tego klientów, oferując w zamian atrakcyjniejsze warunki finansowania.

Często więc promocja kredytu hipotecznego przewidująca np. niższą marżę lub brak prowizji jest uwarunkowana koniecznością wykupienia takiego ubezpieczenia, które zabezpiecza głównie interesy banku na wypadek gdyby kredytobiorca ze względu na różne losowe sytuacje nie mógł spłacać zobowiązania.a