Czym jest polityka kredytowa banku?

Co to jest polityka kredytowa banku?

Zanim wyjaśnimy, co to jest polityka kredytowa banku, przypomnijmy, na czym w ogóle polega działalność banków komercyjnych, z których usług korzysta większość z nas. Otóż do najważniejszych zadań tych instytucji należy:

• przyjmowanie depozytów od klientów w postaci wkładów pieniężnych na rachunkach rozliczeniowych oraz lokat,
• działalność kredytowa, czyli udzielanie klientom kredytów gotówkowych, hipotecznych, inwestycyjnych, pożyczek itp.

W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że od wielkości zgromadzonych depozytów zależy oferta kredytowa banku – w praktyce bowiem pożycza on pieniądze klientom głównie ze środków pochodzących od innych klientów (osób fizycznych, firm i innych podmiotów).

Duża ilość depozytów oznacza duże możliwości kredytowe banku, jednak o tym, czy dana instytucja chętnie udziela finansowania swoim klientom, decyduje przede wszystkim jej polityka kredytowa.

Co to jest polityka kredytowa? To nic innego jak określony przez dany bank zakres działalności kredytowej, czyli inaczej zasady, na jakich bank postanawia udzielać kredytów swoim klientom. Od tego zależy przede wszystkim, czy instytucja będzie rozwijać akcję kredytową, czy wręcz przeciwnie, ograniczy dostęp do finansowania dla klientów.

Ma to przełożenie na ofertę pożyczek i kredytów – również warunki ich udzielania. Warto też wiedzieć, że istnieje polityka pieniężno-kredytowa, która połączona jest ściśle z polityką monetarną państwa i realizowana jest przez bank centralny (NBP).

Jej głównym celem jest utrzymanie stabilności cen, a więc jeśli to konieczne, także stymulowanie lub chłodzenie gospodarki poprzez np. podnoszenie lub obniżanie stóp procentowych. Ponieważ wpływają one na koszty kredytów udzielanych przez banki komercyjne, od polityki monetarnej zależy także polityka kredytowa banków.

Polityka kredytowa i strategia kredytowa

Polityka kredytowa banków jest kształtowana indywidualnie poszczególne instytucje i zależy od wielu czynników, przede wszystkim zaś od ich sytuacji finansowej. Należy pamiętać, że banki komercyjne, pomimo że pełnią ważną funkcję społeczno-gospodarczą poprzez obsługiwanie obrotu gotówkowego i bezgotówkowego, w gruncie rzeczy są normalnymi przedsiębiorstwami, które muszą dbać o rentowność swojej działalności.

Z tego względu strategia polityki kredytowej w każdym banku może być zupełnie inna. Ogólnie wymienia się trzy rodzaje takiej strategii: agresywną, konserwatywną i umiarkowaną.

Strategia agresywna

Najkorzystniejsza dla klientów jest polityka rozszerzania akcji kredytowej, dzięki której jest ułatwiony dostęp do pożyczek i kredytów oraz atrakcyjne warunki finansowania w postaci niższych kosztów zaciągania zobowiązania i łagodniejszej oceny zdolności kredytowej przy kredycie hipotecznym.

Na taką strategię banki decydują się najczęściej w okresie koniunktury gospodarczej, która ma wpływ na zwiększenie dochodów i polepszenie sytuacji materialnej kredytobiorców, a więc minimalizuje ryzyko udzielania im finansowania.

Strategia konserwatywna

Odwrotną strategią może być zaostrzenie kryteriów przyznawania kredytów, a więc ograniczenie ich dostępności dla kredytobiorców o podwyższonym profilu ryzyka lub stosowanie wysokich marż i zabezpieczeń, które zniechęcają klientów do zaciągania zobowiązań.

Taką politykę banki stosują najczęściej w okresie spowolnienia lub kryzysu gospodarczego, co mieliśmy okazję obserwować w czasie pandemii koronawirusa, gdy zaostrzono m.in. zasady udzielania kredytów hipotecznych.

Najczęściej celem strategii konserwatywnej jest minimalizacja ryzyka kredytowego, a także ograniczenie strat finansowych wynikających z niewypłacalności klientów, dlatego zwykle realizujące ją banki oprócz surowej oceny zdolności kredytowej wdrażają również zaostrzone zasady egzekwowania zaległości płatniczych.

Strategia umiarkowana

Strategia umiarkowana jest strategią pośrednią, która najczęściej polega na elastycznym dostosowywaniu oferty oraz warunków udzielania finansowania do określonych grup kredytobiorców lub wręcz konkretnych klientów.

Założenia polityki kredytowej dotyczą nie tylko skali akcji kredytowej i zasad udzielania finansowania klientom, ale także struktury portfela kredytowego, czyli tego, jakie dany bank będzie oferował kredyty i jakim klientom. Może to polegać na przykład na proponowaniu finansowania wyłącznie określonej grupie kredytobiorców.

Przykładem może być niedawna zmiana strategii Nest Banku, który wiosną 2020 roku ogłosił rewizję swojej polityki i wycofanie się z udzielania kredytów klientom indywidualnym.

Jakie są założenia polityki kredytowej banku?

Zgodnie z definicją polityka kredytowa banku to całokształt założeń odnoszących się do działalności kredytowej. Założenia te najczęściej dotyczą następujących kwestii:

• rozmiaru akcji kredytowej,
• głównych odbiorców akcji kredytowej (czyli jakim klientom bank będzie proponował kredyty),
• struktury portfela kredytowego (jakie rodzaje kredytów będą oferowane, które produkty mają być dominujące w portfelu itp.),
• warunków, jakie muszą spełnić klienci, by otrzymać kredyt gotówkowy lub hipoteczny,
• sposobu i metod oceny zdolności kredytowej klientów,
• warunków kredytów (np. wysokości marży, prowizji i innych opłat, maksymalnych kwot finansowania i okresów spłaty, stosowanych zabezpieczeń, wysokości wkładu własnego przy kredytach hipotecznych itp.),
• sposobów monitorowania spłaty kredytów oraz postępowania wobec nierzetelnych kredytobiorców.

W większości instytucji komercyjnych określana jest ogólna polityka depozytowo-kredytowa, czyli dotycząca nie tylko zakresu i zasad działalności kredytowej, ale również działalności dotyczącej przyjmowania depozytów od klientów.

Relacja kredytów do depozytów w banku ma duży wpływ na jego potencjał w zakresie działalności kredytowej. Jeżeli dana instytucja ma przewagę depozytów nad udzielonymi kredytami, ma wysoki wskaźnik płynności, a więc duże możliwości kapitałowe do rozwinięcia akcji kredytowej.

O tym, czy bank z takich możliwości skorzysta, decyduje jednak jego polityka. Niektóre banki mimo posiadania dużego kapitału wcale nie są skore do ekspansji kredytowej.

Wskaźnik relacji kredytów do depozytów jest jednym z najważniejszych wskaźników podawanych w raportach finansowych banków. Na jego podstawie analitycy przewidują rozmiar akcji kredytowej danej instytucji. Przykładowo, na koniec 2019 roku Grupa mBanku miała wskaźnik kredytów do depozytów na poziomie 90,3%, bank PKO BP 89,6%, Santander 91,6%, natomiast Pekao 93%. Wszystkie cztery instytucje mają więc bardzo podobną relację kredytów do depozytów, jednak największy potencjał do rozwoju akcji kredytowej ma bank PKO BP, natomiast najmniejszy Pekao.

W jakim celu powołana została polityka kredytowa banku?

Polityka kredytowa w banku ma kluczowe znaczenie w osiągnięciu założonych przez niego celów finansowych i realizacji ogólnej strategii działalności. Każda instytucja działająca w formie spółki akcyjnej robi takie założenia co najmniej raz w roku, a w kontekście szerszej strategii – raz na kilka lat.

Banki wyznaczają sobie między innymi wielkość zysku, jaki planują wypracować w określonym czasie, a ten zależy głównie od relacji przychodów do kosztów. Czy wiesz, że największym źródłem przychodów banków komercyjnych są odsetki od udzielonych kredytów (stanowią nawet 70% wszystkich przychodów), a dopiero w dalszej kolejności instytucje te zarabiają na prowizjach i opłatach?

Właśnie dlatego polityka kredytowa odgrywa tak ważną rolę – banki, chcąc osiągnąć określony zysk, muszą dokładnie zaplanować akcję kredytową, a także sposób zarządzania ryzykiem, aby zminimalizować związane z nim koszty.

Co wpływa na politykę kredytową banków?

Na politykę kredytową banków komercyjnych wpływa bardzo wiele czynników, a o wielu z nich już wspomnieliśmy. Ogólnie do najważniejszych z nich możemy zaliczyć:

• wskaźnik płynności i wielkość zgromadzonych depozytów,
• cele finansowe i ogólna strategia rozwoju działalności,
• otoczenie makroekonomiczne i koniunktura gospodarcza (na warunki udzielanych kredytów wpływ mają m.in. wysokość dochodów kredytobiorców, rynek pracy, warunki rozwijania działalności dla przedsiębiorstw, uregulowania prawne, tempo rozwoju gospodarczego itp.),
• działania konkurencji,
• polityka pieniężno-kredytowa banku centralnego.

Wpływ polityki pieniężnej NBP na politykę kredytową banków komercyjnych

Polityka kredytowa banków komercyjnych nie zawsze może być realizowana zgodnie z założonym planem. Wpływ mają na nią bowiem czynniki zewnętrzne – przede wszystkim zmieniająca się sytuacja gospodarcza oraz działania banku centralnego.

Jak duży może być to wpływ, mieliśmy okazję obserwować wiosną 2020 roku po ogłoszeniu pandemii koronawirusa. Paraliż gospodarki i widmo kryzysu sprawiły, że Rada Polityki Pieniężnej NBP zdecydowała o serii obniżek stóp procentowych. To z kolei miało duży wpływ na ograniczenie akcji kredytowej przez banki komercyjne. Dlaczego?

Bank centralny poprzez zmianę stóp procentowych może regulować aktywność gospodarczą i utrzymywać poziom inflacji na założonym poziomie.

Przy okazji jednak wpływa na politykę kredytową banków komercyjnych, ponieważ zmiana wysokości stóp procentowych oznacza dla nich zmianę kosztów pożyczania kapitału, co potem przekłada się na cenę kredytów udzielanych ich klientom. Mówiąc prościej – niższe stopy procentowe oznaczają niższe oprocentowanie kredytów dla klientów, a więc niższy zysk dla banków.

Politykę pieniężną (monetarną) banku centralnego ogólnie dzielimy na ekspansywną (łagodną) i restrykcyjną (twardą).

• Łagodna polityka monetarna polega na zwiększaniu podaży pieniądza w obrocie m.in. poprzez obniżanie stóp procentowych. W takiej sytuacji banki obniżają oprocentowanie kredytów i lokat, a więc klientom bardziej opłaca się pożyczać pieniądze niż je lokować. Zaciągnięte kredyty mogą być przeznaczane na konsumpcję i inwestycje. Właśnie dlatego ekspansywna polityka monetarna jest sposobem na ożywienie gospodarki lub zapobieganie jej spowolnienia. Ma to jednak i drugą stronę medalu, ponieważ bankom przy niskim oprocentowaniu nie opłaca się pożyczać środków, dlatego mogą w takiej sytuacji ograniczyć akcję kredytową lub ograniczać straty poprzez podwyższenie marży.
• Restrykcyjna polityka pieniężna banku centralnego polega na działaniach odwrotnych, czyli studzeniu gospodarki poprzez ograniczenie podaży pieniądza i podwyższeniu stóp procentowych. W takiej sytuacji jako klienci wolimy lokować nasze oszczędności niż zaciągać drogie kredyty. Jednak banki właśnie wtedy mogą być zainteresowane rozwijaniem akcji kredytowej, ponieważ na wysokim oprocentowaniu mogą więcej zarobić.

Jak widać, polityka kredytowa banku komercyjnego jest kształtowana na podstawie wielu czynników i często musi być elastycznie dostosowywana do warunków zewnętrznych np. nagłego spowolnienia gospodarczego i związanych z tym działań NBP.

Polityka kredytowa w Polsce i za granicą

Polityka kredytowa w Polsce banków komercyjnych jest dostosowana do warunków panujących na rynku krajowym i może się różnić od polityki stosowanej przez banki w innych państwach. Różnice są widoczne nawet w obrębie Unii Europejskiej, gdzie w zasadzie w każdym kraju członkowskim akcja kredytowa prowadzona jest w inny sposób.

U nas jest to szczególnie wyraźne ze względu na to, że mamy własną walutę i własny bank centralny, a więc na politykę kredytową naszych banków nie mają większego wpływu działania Europejskiego Banku Centralnego.

Najlepszym przykładem jest rozwijanie akcji kredytowej przez polskie banki w okresie kryzysu w latach 2007-2010, podczas gdy instytucje działające w krajach strefy euro odnotowały w tym samym czasie znaczne spadki zarówno w zakresie udzielania kredytów konsumpcyjnych, jak i hipotecznych.

Na politykę kredytową naszych banków wpływ ma natomiast poziom ubankowienia, który na tle Europy mamy już na dość wysokim poziomie około 87%, ale wciąż poniżej średniej unijnej. To oznacza niższą dostępność kredytów dla polskich klientów.

Polityka kredytowa w Polsce i UE banków komercyjnych różni się także pod względem zarządzania ryzykiem kredytowym. Polskie instytucje muszą się kierować m.in. rekomendacją T KNF, która narzuca im stosowanie dość wymagających kryteriów udzielania finansowania klientom i badania ich zdolności kredytowej.

Jest to jeden z powodów, dla których w Polsce zadłużenie z tytułu kredytów mieszkaniowych w relacji do PKB kształtuje się na poziomie zaledwie 20,3% – pod tym względem znajdujemy się na dopiero 21 pozycji na tle innych państw UE, gdzie wartość kredytów hipotecznych jest znacznie wyższa.

Zmiany polityki kredytowej wywołanej epidemią koronawirusa – co warto wiedzieć?

Jak już wspomnieliśmy, epidemia koronawirusa wpłynęła na zmianę polityki kredytowej banków komercyjnych. W I i II kwartale 2020 roku widoczne było jej wyraźne zaostrzenie. Według NBP największa skala zacieśniania dotyczyła kredytów dla firm i była największa od 2009 roku.

Powodem takiego działania banków było przede wszystkim wysokie ryzyko spowolnienia gospodarczego kraju wskutek powszechnej kwarantanny (lockdown trwał kilka tygodni i spowodował czasowe wstrzymanie działalności wielu firm i instytucji).

Dodatkowo banki obawiały się o stabilność swojej sytuacji finansowej – z powodu obniżenia stóp procentowych oraz spadku płynności wskutek wprowadzenia obowiązkowych wakacji kredytowych dla swoich klientów.

Pandemia koronawirusa wywołała zaostrzenie warunków przyznawania wszystkich kredytów – także dla klientów indywidualnych.

• W przypadku kredytów hipotecznych – zwiększono wymagania w zakresie wysokości wkładu własnego (w niektórych bankach nawet do poziomu 30%), podniesiono marże (ich średni wzrost między lutym a czerwcem wyniósł 0,13 punktów procentowych), a także zaostrzono warunki przyznawania finansowania osobom zatrudnionym na umowach zlecenia, o dzieło lub umowach na czas określony,
• w przypadku kredytów konsumpcyjnych – zmniejszono maksymalną kwotę kredytu (średnio z około 200 tys. zł do 100 tys. zł) i skrócono okres kredytowania,
• w przypadku kredytów dla firm – niektóre banki wstrzymały czasowo udzielanie niezabezpieczonych kredytów dla przedsiębiorstw działających w branżach najbardziej dotkniętych skutkami pandemii (turystyka, hotelarstwo, gastronomia, transport itp.)

Efekty zmiany polityki kredytowej banków wskutek pandemii COVID-19 są już widoczne – według BIK w lipcu 2020 roku w porównaniu do tego samego miesiąca z roku 2019 banki i SKOK-i wydały o około 39% mniej kart kredytowych, a także udzieliły o około 32% mniej kredytów gotówkowych i 22% mniej kredytów mieszkaniowych.

Podsumowując, polityka kredytowa banku wpływa na ofertę kredytów i pożyczek, a także zasady ich udzielania. Każda instytucja prowadzi taką politykę indywidualnie. Jest ona zależna od wielu czynników i nie zawsze odpowiada na potrzeby klientów.

Banki przy kształtowaniu polityki kredytowej kierują się przede wszystkim własnym interesem, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo finansowe, odpowiedni poziom zysków oraz możliwość osiągnięcia założonych celów strategicznych w zakresie rozwoju.

Na formułowanie oferty kredytowej mają jednak duży wpływ czynniki zewnętrzne, niezależne od banków, o czym mogliśmy się przekonać podczas pandemii koronawirusa.