Ustawa o kredycie konsumenckim – najważniejsze założenia i zasady ochrony kredytobiorców

Ustawa o kredycie konsumenckim jest podstawą prawną udzielania konsumentom kredytów gotówkowych. Sprawdziłem jej najważniejsze postanowienia: 

• Kredyt konsumencki udzielany jest przez banki SKOK-i oraz firmy pożyczkowe – odpłatnie i na podstawie zawartej umowy, w kwocie nie wyższej niż 255 550 zł. 
• Ustawa o kredycie konsumenckim określa prawa i obowiązki kredytobiorcy oraz kredytodawcy. 
• Obowiązki informacyjne kredytodawcy dotyczą przekazania konsumentowi wszystkich informacji dotyczących zasad zaciągnięcia i spłaty zobowiązań. 
• Klient ma prawo do wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego. 
• Nieścisłości w dokumentacji uprawniają Cię do skorzystania z sankcji kredytu darmowego – sprawdź, na co zwrócić uwagę podpisując umowę kredytową. 

Dlaczego ustawa o kredycie konsumenckim jest ważna? 

Ustawa o kredycie konsumenckim zwiększa ochronę prawną osób fizycznych przy zaciąganiu zobowiązań finansowych – zarówno w bankach, jak i firmach działających poza sektorem bankowym. Nadaje Ci uprawnienia, które są ważne dla bezpieczeństwa Twojej sytuacji finansowej. Określa zasady i tryb zawierania umów o kredyt konsumencki. Nakłada na kredytodawców obowiązek udostępniania wszelkich informacji, które pozwolą na wybór oferty, która najbardziej odpowiada Twoim potrzebom.  

W ustawie znajdziesz szereg informacji m.in.: 

• podstawowe warunki kredytowania, 
• opis procedury weryfikacji Twojej wiarygodności kredytowej, 
• kluczowe postanowienia umów kredytowych, 
• czas odstąpienia od umowy bez ponoszenia konsekwencji,  
• sposób odstąpienia od umowy kredytowej, 
• możliwości wcześniejszej spłaty kredytu, 
• przypadki, w których istnieje możliwość odstąpienia od umowy (jeśli padniesz ofiarą nieuczciwej praktyki rynkowej). 

Czym jest ustawa o kredycie konsumenckim?

Ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2018 r. poz. 993, z późn. zm.) określa trzy najważniejsze kwestie dotyczące takiego kredytu: 

• zasady i tryb zawierania umów kredytowych; 
• wykaz obowiązków kredytodawcy i pośrednika kredytowego w zakresie informacji udzielanych przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki oraz obowiązki konsumenta, kredytodawcy i pośrednika kredytowego w związku z zawieraniem umowy o tego rodzaju kredyt; 
• skutki uchybienia obowiązkom kredytodawcy. 

Ustawa o kredycie konsumenckim została w Polsce wprowadzona w związku z koniecznością implementacji do polskiego porządku prawnego dyrektywy unijnej w sprawie umów o kredyt konsumencki. Pojawiła się w celu ujednolicenia rynku kredytowego w całej Unii Europejskiej. 

Dzięki ustawie o kredycie konsumenckim można było zwiększyć ochronę prawną przysługującą konsumentom w przypadku zaciągania zobowiązań kredytowych w bankach i instytucjach kredytowych innego rodzaju. Ma ona kilka podstawowych celów: 

• ochronę Twoich interesów jako kredytobiorcy, 
• regulowanie relacji konsumenta z bankiem, 
• stabilizację rynku kredytów konsumenckich. 

Nowelizacje ustawy o kredycie konsumenckim - najważniejsze informacje 

Nowelizowane przepisy ustawy o kredycie konsumenckim wpłynęły na sytuację konsumenta w kontaktach z bankami i firmami pożyczkowymi. Treść ustawy została uchwalona 12 maja 2011 roku, ale weszła w życie dopiero 18 grudnia. Zastąpiła tym samym ustawę o kredycie konsumenckim z dnia 20 lipca 2001 roku. Następnie, w wyniku modyfikacji prawa bankowego, zmieniały się również jej przepisy: 

• Limit kwoty kredytu konsumenckiego – znowelizowana ustawa zwiększyła kwotę kredytu konsumenckiego z 80 tys. zł do 255 550 zł. Środki udostępniane konsumentom muszą mieć charakter „pieniężny i odpłatny”. 
• Prowizja za udzielenie kredytu – wcześniejszy limit w wysokości 5% został zniesiony nowelą. 
• Maksymalny limit kosztów pozaodsetkowych – na mocy nowej ustawy wprowadzono maksymalny limit kosztów, którymi nie są odsetki. 
• Termin odstąpienia od umowy kredytowej – znowelizowana ustawa wydłużyła termin odstąpienia od umowy o kredyt z 10 do 14 dni. 
• Kredyt hipoteczny poza ustawą o kredycie konsumenckim – w stosunku do kredytów hipotecznych stosuje się przepisy jedynie dotyczące udzielania informacji klientom przez kredytodawców. 
• Polityka informacyjna banków – istnieje obecnie obowiązek publikowania formularzy informacyjnych oraz możliwości zapoznania się ze wzorem umowy zanim ją podpiszesz. 
• Prawo do zwrotu części prowizji przy wcześniejszej spłacie kredytu – ustawa o kredycie konsumenckim w dzisiejszym kształcie daje Ci możliwość odzyskania od banku części prowizji przy przedterminowej spłacie. 
• Reklama kredytu – jeszcze przed nowelizacją ustawy o kredycie konsumenckim banki mogły reklamować ofertę tak, aby była ona najkorzystniejsza. Obecnie muszą opierać parametry promowanego kredytu na założeniach, na podstawie których udzieliłyby zobowiązania dla 2/3 swoich klientów. 
• Opłaty za wcześniejszą spłatę kredytu – znowelizowana ustawa wprowadziła możliwość pobierania przez bank do 1% kwoty, która jest przedterminowo spłacana lub do 0,5%, jeśli umowa wygasa w mniej niż rok. 

W 2016 roku ponownie znowelizowano ustawę o kredycie konsumenckim – w odpowiedzi na wprowadzenie tzw. ustawy antylichwiarskiej. Zmiany, jakie wówczas wprowadzono, to głównie kwestie związane z RRSO. Określono maksymalną sumę pozaodsetkowych kosztów kredytu czy pożyczki. Nie mogły one przekraczać: 

• 25 proc. całkowitej kwoty kredytu (część stała); 
• 30 proc. całkowitej kwoty kredytu konsumenckiego w stosunku rocznym (część zmienna); 
• 100 proc. całkowitej wartości kredytu, jeżeli jest on udzielany na kilka lat. 

Dziś są one już nieaktualne. ❗

Ograniczono również ustawowo wysokość opłat maksymalnych związanych z zaległościami w spłacie należności. Najwyższa opłata za opóźnienie w stosunku rocznym nie może przekroczyć dwukrotnej wysokości odsetek ustawowych. 

Z dużą nowelizacją przepisów ustawy o kredycie konsumenckim mieliśmy do czynienia w 2022 roku. Zmiany wprowadzono na mocy ustawy z dnia 6 października 2022 roku o zmianie ustaw w celu przeciwdziałaniu lichwie. Dotyczą one: 

• Nowych zasad oceny zdolności kredytowej pożyczkobiorców – zarówno banki, jak i pożyczkodawcy pozabankowi, są obciążeni nowymi obowiązkami w zakresie badania Twojej zdolności kredytowej przy ubieganiu się o kredyt czy pożyczkę. W ustawie wprowadzono mechanizm badania zdolności również przez instytucje pożyczkowe. Firmy także muszą sprawdzać Twoją sytuację finansową w zaufanych bazach danych o kredytobiorcach m.in. BIK, BIG InfoMonitor. 
• Zaostrzenie warunków w zakresie prowadzenia firm pożyczkowych – zwiększyła się wysokość minimalnego zakładu kapitałowego do 1 mln zł. 
• Zmiana formy prawnej prowadzenia firm pożyczkowych – tylko w postaci spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, z ustanowioną radą nadzorczą. 

Od 1 stycznia 2024 roku weszły w życie przepisy, na mocy których Komisja Nadzoru Finansowego objęła swoim nadzorem firmy pożyczkowe. 

Kto może skorzystać z ochrony, jaką daje ustawa o kredycie konsumenckim? 

Przepisy ustawy o kredycie konsumenckim odnoszą się do dwóch stron umowy kredytowej – kredytobiorców i kredytodawców (oraz pośredników kredytowych).

RRSO według ustawy o kredycie konsumenckim 

RRSO to inaczej Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania, czyli całkowity koszt kredytu, jaki ponosisz jako kredytobiorca. Określa, jaki procent całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym zajmują koszty. Ustawa o kredycie konsumenckim nakłada limity wysokości RRSO przy udzielaniu zobowiązań. 

Od kiedy obowiązuje ustawa o kredycie konsumenckim?

12 maja 2011 roku uchwalono przepisy ustawy dotyczącej ustawy o kredycie konsumenckim. Od kiedy obowiązuje ta ustawa? Otóż weszła ona w życie z dniem 18 grudnia 2011 roku i zastąpiła jednocześnie ustawę z dnia 20 lipca 2001 roku o kredycie konsumenckim. 

Do tego 11 marca 2016 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim, która m.in. ustaliła limity pozaodsetkowych kosztów kredytu. Modyfikację jej przepisów zakładał także projekt nowelizacji tzw. ustawy antylichwiarskiej z 2019 roku.

Główne postanowienia ustawy o kredycie konsumenckim

Najważniejsze w ustawie o kredycie konsumenckim jest określenie, co też należy rozumieć przez pojęcie „kredyt konsumencki”. W związku z obowiązującymi przepisami kredytem tego rodzaju jest każdy kredyt udzielany w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartości tej kwoty w walucie innej niż złotówka. Kredyt konsumencki powinien być udzielany przez kredytodawcę konsumentowi w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej.

Przez umowę o kredyt konsumencki można rozumieć również umowę o kredyt niezabezpieczony hipoteką, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego w wysokości nie większej niż 255 550 zł.

Ustawa o kredycie konsumenckim uwzględnia główne postanowienia dotyczące definiowania takich kredytów w pojęciu kredytu konsumenckiego. Mieści się w nim:

• Umowa pożyczki.
• Umowa kredytu w rozumieniu Prawa bankowego.
• Umowa o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli jest on zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia.
• Umowa o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia.
• Umowa o kredyt odnawialny.

Jakie rodzaje ochrony dla kredytobiorców zawarte są w ustawie?

Podstawowym zadaniem, jakie ma spełnić ustawa o kredycie konsumenckim jest ochrona konsumenta. Ma on kilka różnych uprawnień. Rodzaje ochrony uwzględnionej w przepisach są następujące:

• Prawo do informacji – konsument powinien otrzymać na wniosek bezpłatny projekt umowy kredytowej, wraz ze wskazaniem jego danych oraz wszystkich warunków, na jakich kredyt mógłby zostać udzielony.
• Prawo do dokonywania spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w walucie obcej – w przypadku kredytów konsumenckich walutowych.
• Prawo do otrzymania harmonogramu spłaty kredytu – na swój wniosek.
• Prawo do wypowiedzenia umowy o kredyt odnawialny w każdym czasie, bez ponoszenia dodatkowych opłat.
• Ochrona przed nadmiernym ponoszeniem kosztów – limitowaniem kosztów odsetkowych i pozaodsetkowych kredytowania.

RRSO według ustawy o kredycie konsumenckim

RRSO to inaczej Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania. Ustawa o kredycie konsumenckim, która weszła w życie w marcu 2016 roku, spowodowała, że pożyczkodawcy i kredytodawcy muszą przestrzegać limitów RRSO przy udzielaniu zobowiązań.

RRSO kredytów konsumenckich nie może przekroczyć dwukrotnej wysokości sumy stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Na oprocentowanie RRSO składają się również pozaodsetkowe koszty zobowiązania, które aktualnie nie mogą być wyższe niż 25 proc. całkowitej kwoty kredytu i 30 proc. całkowitej kwoty kredytu konsumenckiego w skali roku.

Wcześniejsza spłata kredytu według ustawy o kredycie konsumenckim

Przepisy ustawy o kredycie konsumenckim umożliwiają Ci w dowolnym czasie na wcześniejszą spłatę zobowiązania.

Jeśli zdecydujesz się na przedterminową spłatę kredytu konsumenckiego, zgodnie z przepisami jego całkowity koszt musi ulec obniżeniu o koszty dotyczące okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy. Nie ma przy tym znaczenia, czy poniosłeś je przed datą tej spłaty. Powinieneś zatem uzyskać zwrot części kosztów, w tym prowizji czy ubezpieczenia oraz innych opłat. 

Z drugiej strony bank lub firma pożyczkowa może zastrzec w umowie prowizję za wcześniejszą spłatę kredytu (art. 50 ustawy o kredycie konsumenckim). Prowizja może obowiązywać i będziesz musiał ją opłacić, jeśli spełnione zostaną warunki: 

• Spłata przypadała na okres obowiązywania stałej stropy oprocentowania kredytu. 
• Kwota spłacanego w okresie 12 kolejnych miesięcy kredytu jest wyższa niż trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, jakie ogłasza prezes GUS w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski, z grudnia roku poprzedzającego rok spłaty kredytu.  

Do tego płacona przez Ciebie prowizja za spłatę kredytu przed terminem nie może przekraczać: 

• 1% spłacanej części kredyty, jeśli okres między datą spłaty kredytu a założonym w umowie terminem spłaty przekracza jeden rok. 
• 0,5%, jeśli okres pozostały do pierwotnej spłaty kredytu wynosi mniej niż rok.  

Prowizja ta w żadnym przypadku nie może przekraczać wysokości odsetek, które byś zapłacił w normalnym trybie spłaty, ani być wyższa niż bezpośrednie koszty kredytodawcy związane z taką spłatą.  

Koszty odsetkowe i pozaodsetkowe w świetle Ustawy o kredycie konsumenckim 

Koszty odsetkowe i pozaodsetkowe, inaczej płacone przez Ciebie odsetki i inne opłaty w związku z zaciągniętym kredytem lub pożyczką, są limitowane. Oznacza to, że ani bank, ani firma pożyczkowa pozabankowa nie mogą w sposób dowolny ustalać ich wysokości. 

Jeśli chodzi o oprocentowanie kredytu konsumenckiego, to nie może ono przekroczyć dwukrotności wysokości sumy stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. W październiku 2024 roku stopa ta wynosiła 5,75%, co oznacza, że maksymalnie kredyt konsumencki mógł być oprocentowany na poziomie 18,50%.  

Limitowane są również pozaodsetkowe koszty zobowiązania, które aktualnie – w przypadku kredytów o okresie spłaty nie krótszym niż 30 dni – nie mogą być wyższe niż 10% całkowitej kwoty kredytu i 10% całkowitej kwoty kredytu konsumenckiego w skali roku. Pozaodsetkowe koszty nie stanowią więcej niż 45% całkowitej jego kwoty.  

Przy kredytach i pożyczkach udzielanych na okres krótszy niż 30 dni przewidziany jest niższy limit kosztów pozaodsetkowych. Nie mogą one być wyższe niż 5% całkowitej kwoty zobowiązania.

Ustawa o kredycie konsumenckim a obowiązek informacyjny 

Przepisy ustawy o kredycie konsumenckim nakładają na instytucje finansowe, w tym banki czy firmy pożyczkowe, określone obowiązki informacyjne: 

• W materiałach reklamowych instytucja finansowa musi ujawniać informacje dotyczące kosztów zaciągnięcia zobowiązania w tym: 
• wysokość i rodzaj stopy oprocentowania – musisz wiedzieć, czy jest to stopa stała, czy zmienna, czy obie znajdują swoje zastosowanie; 
• całkowitą kwotę kredytu. 
• wysokość RRSO. 
• Kredytodawca musi przekazać konsumentowi informacje związane z warunkami zawarcia przyszłej umowy, obejmujące koszty, zasady spłaty zobowiązania i całkowitą kwotę do zapłaty. 

Co istotne, wszystkie informacje przekazywane Ci przez kredytodawcę czy pożyczkodawcę muszą być: 

• jednoznaczne – nie ma tu miejsca na swobodę interpretacji, 
• widoczne – nie mogą być pisane małą, niewidoczną dla przeciętnego konsumenta czcionką, 
• zrozumiałe – wyrażone w sposób łatwy, prosty i czytelny.  

Bank czy firma pożyczkowa muszą udzielić Ci wszystkich potrzebnych wyjaśnień związanych z zapisami w umowie, abyś mógł podjąć ostatecznie świadomą decyzję co do zawarcia umowy kredytowej.

Odstąpienie od umowy kredytu według ustawy o kredycie konsumenckim

Ustawa o kredycie konsumenckim reguluje zasady, na których możesz odstąpić od umowy kredytowej. Takie uprawnienie przysługuje Ci w każdej chwili.  

Poza tym, zgodnie z dyrektywą europejską konsument ma prawo do odstąpienia bez podawania przyczyny w terminie 14 dni od dnia jej zawarcia.  

Termin ten rozpoczyna się w dniu zawarcia umowy o kredyt lub w dniu, w którym konsument otrzymał warunki umowy oraz informację o prawie odstąpienia lub braku takiego prawa. 

Wraz z umową kredytową powinieneś od razu otrzymać na trwałym nośniku, np. na kartce papieru, wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy, wraz z oznaczeniem: 

• Twojego imienia i nazwiska, 
• Twojego adresu, 
• adresu do doręczeń elektronicznych wpisanego do bazy adresów elektronicznych, jeśli taki ma. 

Ustawa o kredycie konsumenckim a dyrektywy unijne 

Uchwalenie w Polsce ustawy o kredycie konsumenckim w 2011 roku było podyktowane koniecznością wdrożenia do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki (dyrektywa Consumer Credit Directive w skrócie CCD).  

Na mocy obecnej, dostosowanej do prawa unijnego, ustawy o kredycie konsumenckim obywatele UE mogą zaciągać kredyty hipoteczne i gotówkowe w krajach UE. 

Po 15 latach pojawiła się kolejna dyrektywa – dopasowana do ewoluującego rynku cyfrowego. Na początku października 2023 roku Rada UE przyjęła akt – CCD2. Można więc spodziewać się, że i polska ustawa o kredycie konsumenckim zostanie zmieniona.   

Co zrobić, jeśli warunki kredytu nie są zgodne z ustawą o kredycie konsumenckim? 

Jeśli warunki kredytu nie są zgodne z ustawą o kredycie konsumenckim, możesz powołać się na art. 45 ustawy i skorzystać z sankcji kredytu darmowego. Artykuł ten wskazuje, że jeśli Twój kredytodawca narusza określone w ustawie zasady, to masz możliwość zwrócenia mu jedynie kapitału kredytu – bez dodatkowych opłat w tym odsetek, w ustalonym terminie.  

Musisz jedynie złożyć pisemne oświadczenie do banku o skorzystaniu z przysługującej Ci sankcji kredytu darmowego, w związku z nieprawidłowościami w umowie o kredyt konsumenckim. Można zaliczyć do nich m.in.: 

• braki w treści umowie kredytowej, np. brak oznaczonego rodzaju kredytu, jego sumy czy terminu obowiązywania umowy; 
• nieuwzględnienie w umowie informacji dotyczących kosztów związanych z kredytem, które powinieneś ponieść; 
• nie zawarcie umowy w formie pisemnej czy w innej wymaganej formie; 
• przekroczenie wysokości dodatkowych kosztów kredytu, jakie zostały określone w ustawie itp. 

Jak ustawa o kredycie konsumenckim wpływa na pożyczki pozabankowe? 

Pożyczki online pozabankowe mogą być uznane za kredyt konsumencki. Jak mają się do siebie chwilówki a ustawa o kredycie konsumenckim? Pożyczka także może być uznana za taki kredyt, o ile jest odpłatna, a instytucja finansowa udziela jej w ramach swojej działalności w kwocie nie większej niż 255 550 zł. 

Firma pożyczkowa jest definiowana w ustawie o kredycie konsumenckim jako instytucja, która prowadzi działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, której minimalny kapitał zakładowy wynosi 1 000 000 zł.

Pożyczkodawcy powinni być również wpisani do Rejestru Instytucji Pożyczkowych prowadzonego przez KNF. Muszą weryfikować również rzetelnie prowadzone bazy danych jak BIK czy BIG w ramach weryfikacji zdolności kredytowej potencjalnych pożyczkobiorców.  

Będąc klientem firmy pożyczkowej pozabankowej, masz prawo do: 

• pełnej informacji o całkowitych kosztach pożyczki, 
• uzyskania pożyczki z kosztami, które nie przekraczają wartości maksymalnych określonych ustawą, 
• odstąpienia od umowy pożyczkowej w ciągu 14 dni od jej zawarcia, 
• spłaty części lub całości zobowiązania przed terminem określonym umową.