12/20/2023 | 12:00 AM
10 min. czytania
W polskim kodeksie cywilnym obowiązuje zasada swobody zawierania umów, na mocy której strony mogą swobodnie decydować o kształcie kontraktu. Okazuje się, jednak, że nie każdy zapis można stosować, zwłaszcza gdy umowa nie jest zawierana przez równorzędne podmioty, a przez konsumenta i bank. Może się zdarzyć, że przeciętny Kowalski będzie pokrzywdzony przez nieuczciwe zapisy umowne. Jakie klauzule niedozwolone w umowach kredytowych były stosowane? Co zrobić, gdy znajdziemy w umowie nieodpowiedni zapis? Odpowiadamy na pytania!
Co oznaczają niedozwolone klauzule umowne?
Zastanawiasz się, co to są klauzule niedozwolone, zwane również abuzywnymi? To takie zapisy umowne, które w sposób rażący naruszają interes konsumenta, są nielegalne, a także sprzeczne z dobrymi obyczajami. Mogą one np. wyłączać lub ograniczać odpowiedzialność banku względem konsumenta, pozbawiać klienta pewnych praw, np. możliwości odstąpienia od umowy lub nakładają wygórowaną, rażąco niewspółmierną do wysokości zobowiązania karę umowną.
W większości przypadków podmioty stosują je, aby zawiązana umowa okazała się dla nich jak najkorzystniejsza. Wykorzystują wówczas fakt, że posiadają dużą znajomość przepisów i działania ofert kredytowych, co zazwyczaj nie ma miejsca w przypadku klienta. Wiele instytucji wychodzi z założenia, że starcie przeciętnego Kowalskiego z dużą instytucją, za którą stoi sztab prawników, jest z góry skazane na porażkę.
Klauzule niedozwolone w umowach kredytowych były stosowane np. w przypadku zobowiązań zaciąganych w obcych walutach. Przykładem mogą być kredyty frankowe, które często były zawierane z naruszeniem interesów klientów.
Chcesz zaciągnąć kredyt na zakup mieszkania? Sprawdź nasz ranking kredytów hipotecznych i wyszukaj najlepszą ofertę!
Wiemy już, co to są niedozwolone klauzule umowne, a w jaki sposób możemy sprawdzić, czy nasza umowa zawiera takie zapisy?
Czym jest rejestr klauzul niedozwolonych?
Jeśli chcesz sprawdzić, czy w umowie kredytowej nie zastosowano nieodpowiednich zapisów, sprawdź rejestr klauzul niedozwolonych – zestawienie zawiera spis postanowień umownych, które zostały uznane za abuzywne. Dotyczy to nie tylko sektora bankowego przy kredycie hipotecznym czy umowie pożyczki online, ale także innych branż, np. telekomunikacyjnej lub energetycznej, czyli tych, w których poszkodowany może być konsument.
Kto prowadzi rejestr klauzul niedozwolonych? Zajmuje się tym Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Przed wejściem w życie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, rejestr klauzul abuzywnych w umowach bankowych zawierał takie postanowienia, które zostały uznane za niedozwolone prawomocnym wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przez 17 kwietnia 2016 r.
Czym teraz jest rejestr klauzul niedozwolonych (np. w sektorze bankowym)? W ostatnich latach prawo się zmieniło, a kontrola nad obecnie weryfikowanymi zapisami umownymi jest sprawowana przez Prezesa UOKiK, który wydaje w tej sprawie decyzje. Nowy rejestr jest prowadzony pod adresem: https://rejestr.uokik.gov.pl.
Używanie w umowach klauzul niedozwolonych jest zabronione. UOKiK stoi na stanowisku, że raz wydany zakaz dotyczy wszelkich potencjalnych podobnych zapisów.
Wiemy już, czemu służy rejestr klauzul niedozwolonych i kto prowadzi taki rejestr. Sprawdźmy zatem, kiedy postanowienia umowne są niezgodne z prawem.
Kwota kredytu:
W jakich przypadkach klauzule umowne są niedozwolone?
Istnieje wiele przypadków, w których klauzule umowne mogą okazać się niedozwolone. Nie sposób opisać ich wszystkich, gdyż ta lista jest bardzo długa i cały czas podlega aktualizacji.
Z pewnością jednak warto poznać przykłady klauzul niedozwolonych. Co się do nich zalicza? Jakie zapisy na pewno są klauzulami niedozwolonymi? Między innymi takie, które:
- Uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;
- Uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju;
- Wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie;
- Uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta;
- Przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy.
Jeśli w Twojej umowie kredytowej pojawi się jeden z podobnych zapisów, to powinna Ci się zapalić lampka ostrzegawcza.
Co zrobić gdy w umowie znajdzie się klauzula abuzywna?
Masz pewność, że w umowie znajduje się klauzula abuzywna? W takim razie zwróć na to uwagę pracownikowi banku i poproś o jej zmianę. W tej sytuacji powinno dojść do negocjacji pomiędzy Tobą, a bankiem. Jeśli nie przyniesie to skutku, zrezygnuj z podpisania tej umowy i wybierz inny bank.
Co zrobić, gdy klauzule niedozwolone w umowach kredytowych dostrzeżesz już po ich podpisaniu? Możesz złożyć powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Najpierw jednak warto zwrócić się do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o zbadanie, czy wskazane zapisy w umowie nie stanowią klauzul niedozwolonych;
Jak sprawdzić czy w umowie znajduje się klauzula niedozwolona?
W jaki sposób ocenić, czy dana klauzula umowna jest niedozwolona? Wystarczy wejść na stronę rejestru i przejrzeć zawarte w nim postanowienia. Sprawdzanie zasobów rejestru ułatwia wyszukiwarka, w której można przeglądać klauzule według zagadnienia, np.
- obowiązek zapłaty przez konsumenta rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego w sytuacji rezygnacji z umowy (art. 385 3 pkt 17 KC),
- prawo do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w umowie,
- brak możliwości zapoznania się przez konsumenta z postanowieniami umownymi przed jej zawarciem
itd. Wyszukiwarka pozwala również na sortowanie wyników według numeru postanowienia, sygnatury wyroku, branży czy nazwy pozwanego (banku).
Przydatnym narzędziem jest również mapa klauzul niedozwolonych publikowana przez Rzecznika Finansowego, która zawiera spis abuzywnych zapisów stosowanych przez niektóre banki.
Gdzie zgłosić klauzule niedozwolone w umowie?
Znalazłeś nieodpowiedni zapis w swojej umowie i zastanawiasz się, gdzie zgłaszać klauzule niedozwolone? Jeśli jeszcze nie podpisałeś umowy, np. kredytu na wykończenie domu, możesz w pierwszej kolejności skonsultować się z doradcą w banku i wskazać abuzywne zapisy, które zastosowano. W przypadku już zawartych umów masz prawo również wystąpić do sądu oraz powiadomić UOKiK o nieuczciwych praktykach stosowanych przez bank. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stoi na straży interesów klientów i może też skierować do sądu odpowiednią skargę.
Kto może wystosować zawiadomienie o klauzulach niedozwolonych?
Zawiadomienie o klauzulach niedozwolonych może wystosować konsument. Równie dobrze mogą to być także inne podmioty. Na tej liści znajdzie się:
- Rzecznik konsumentów,
- Rzecznik Finansowy,
- Organizacja konsumencka lub zagraniczna organizacja, która jest wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach UE do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.
Jak zgłosić zawiadomienie o naruszeniu przez przedsiębiorcę zakazu stosowania klauzul abuzywnych?
Zawiadomienie o naruszeniu przez przedsiębiorcę zakazu stosowania klauzul abuzywnych musi zostać złożone w formie pisemnej. Według ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, pismo skierowane do UOKiK lub prezesa UOKiK powinno zawierać następujące elementy:
- wskazanie przedsiębiorcy, podejrzewanego o stosowanie klauzul niedozwolonych (nazwa banku, adres),
- dane identyfikujące osoby zgłaszającej – imię, nazwisko, adres korespondencyjny,
- opis stanu faktycznego – czego dotyczy umowa, kiedy została zawarta, jaki zapis budzi wątpliwość,
- pisemne uzasadnienie, z jakich względów zapis narusza dobra i prawa konsumentów,
- załączniki w postaci skanów umowy.
Postępowanie UOKiK w sprawie klauzul abuzywnych
Przed 17 września 2017 r. sprawy dotyczące klauzul niedozwolonych rozpatrywał Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a obecnie – prezes UOKiK. Osoba podejrzewająca, że w jej przypadku zostały zastosowane niedozwolone klauzule w umowach kredytowych, może zwrócić się do UOKiK i brać udział w postępowaniu w charakterze zainteresowanego. Dzięki temu poszkodowany konsument może sprawdzać akta sprawy, składać wyjaśnienia i dokumenty.
Kiedy prezes UOKiK stwierdzi, że umowa zawiera klauzule niedozwolone, wyda decyzję administracyjną, na mocy której zakaże stosowania kwestionowanego zapisu. Decyzja dotyczy nie tylko konsumenta, który zgłosił dany zapis, ale rozciąga się również na inne osoby, które zawarły z danym przedsiębiorcą umowę zawierającą klauzule niedozwolone. Rozstrzygnięcie zostaje opublikowane na stronie internetowej UOKiK. Prezes może zarządzić usunięcie bezprawnych zapisów z umów oraz nałożyć na przedsiębiorcę karę finansową.
Klauzule niedozwolone a wyrok TSUE
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej także wydał wyrok dotyczący skutków stosowania postanowień niedozwolonych. Zapadł on w sprawie dotyczącej sporu stosowania niedozwolonych klauzul umownych w umowach kredytowych indeksowanych do franka szwajcarskiego.
Klauzule te miały odnosić się do przeliczania salda kredytu z polskich złotych na franka. Pozew w tej kwestii złożył konsument przeciwko bankowi Raiffeisen.
Zgodnie z wyrokiem TSUE banki powinny wyeliminować niedozwolone klauzule w umowach kredytowych. Kolejne korzystne dla kredytobiorców wyroki TSUE pozwoliły tysiącom frankowiczów wygrać batalię z bankami i tym samym unieważnić umowy kredytowe. Ostatnie postanowienie, które zapadło we wrześniu 2023 roku, potwierdziło, że banki nie mogą żądać od klientów wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Instytucja nie może pobierać opłat i czerpać korzyści z tego, że przez lata stosowała klauzule abuzywne. Oznacza to, że teraz klienci będą mieli dodatkowy argument przed sądem w walce o zwrot niektórych opłat.
Klauzule abuzywne w umowach kredytów złotówkowych
Gwałtowny wzrost poziomu stóp procentowych w latach 2021-2022 sprawił, że wielu kredytobiorców zaczęło się zastanawiać, czy w ich umowach nie zostały zawarte niedozwolone klauzule. Ich roszczenia mogą też wynikać z sytuacji tzw. frankowiczów, których raty kredytów również drastycznie wzrosły. Zdaniem wielu ekspertów rynku finansowego, należałoby się zastanowić, czy banki nie kształtowały stawek WIBOR w sposób niekorzystny dla kredytobiorców.
Klauzule niedozwolone w kredycie hipotecznym
W przypadku kredytów hipotecznych w walucie polskiej warto zastanowić się, czy bank dopełnił wszystkich obowiązków informacyjnych w czasie podpisywania umowy. Klauzule niedozwolone w umowie kredytu hipotecznego mogły też być stosowane w odniesieniu do ubezpieczenia pomostowego, które często, ze względu na natłok spraw w wydziałach wieczystoksięgowych sądów, przez wiele miesięcy podwyższały wysokość rat kredytu. Wymaga to jednak weryfikacji przez stosowne organy, np. UOKiK.
Klauzule niedozwolone w kredytach frankowych
Na czym polegają klauzule abuzywne w umowach frankowych? Pierwsze korzystne dla frankowiczów postanowienia Sądu Najwyższego pojawiły się w 2019 r. W wyroku z dnia 4 kwietnia 2019 r. (sygn. akt III CSK 159/17) SN orzekł, że klauzule niedozwolone w umowach frankowych dotyczą indeksacji odwołującej się do kursu walut określonego w tabeli banku.
Instytucje mogły zatem zawyżać stawki, które odpowiadały za koszt kredytu. SN orzekł również, że usunięcie z umowy wadliwych zapisów nie wyklucza jej unieważnienia, co z powodzeniem wywalczyło w sądzie wielu poszkodowanych klientów.
Swoje zdanie wyraził też UOKiK, który orzekł, że klauzule indeksacyjne nawiązujące do bankowej tabeli są niedozwolone i powinny zostać wykreślone z umów frankowych.
Jakie mogą być skutki zawarcia umowy z klauzulą niedozwoloną?
To, że w naszej umowie występują klauzule niedozwolone nie oznacza, że jest ona nieważna. Moc tracą jedynie konkretne, zakazane zapisy. Jeśli np., któryś z podpunktów regulaminu umowy zabrania nam odstąpienia od umowy kredytu w jakikolwiek sposób to jest to niedozwolone, jednak pozostałe zapisy nadal obowiązują.
Jakie dokładnie mogą być skutki zawarcia umowy z klauzulą niedozwoloną?
- nieważność niedozwolonych zapisów,
- wykreślenie z umowy klauzul niedozwolonych,
- w niektórych przypadkach – podważenie treści całej umowy i jej unieważnienie.
Klauzule abuzywne w umowach kredytowych - co grozi bankom za ich wprowadzanie?
Co grozi za stosowanie klauzul niedozwolonych? Banki nie są bezkarne, a nieuczciwe praktyki stosowane wobec konsumentów skutkują poważnymi konsekwencjami. Instytucje finansowe, które je stosują, mogą zostać pozbawione mocy wiążącej postanowień umownych. Oznacza to, że zapisy oznaczone jako klauzule abuzywne staną się nieważne.
Co więcej, wzorce umowne zostaną poddane kontroli Prezesa UOKiK w ramach trybu abstrakcyjnego. Istnieje przy tym duża szansa, że prezes UOKiK uzna je za naruszające zbiorowe interesy konsumentów.
W tym przypadku będzie się to wiązać z dodatkową sankcją w postaci kar finansowych. Koszty procesu także poniesie bank, który wprowadził klauzule abuzywne.
Jak bronić się przed niedozwolonymi zapisami w umowach kredytowych?
Umowy kredytowe zawierane z bankami często nie podlegają żadnym negocjacjom, co z góry stawia klienta na przegranej pozycji. Nie musi tak jednak być – na straży naszych interesów stoi UOKiK, który weryfikuje niedozwolone klauzule umowne i wspiera konsumentów w walce o ich prawa. Co zrobić, żeby uchronić się przed nielegalnymi zapisami w umowach?
- dokładnie czytaj umowy kredytowe i sprawdzaj zapisy, które wydają się podejrzane,
- zwróć się do doradcy w banku z prośbą o wyjaśnienie wątpliwych zapisów umownych,
- sprawdzaj rejestry klauzul niedozwolonych publikowane przez UOKiK,
- korzystaj z darmowej pomocy prawnej świadczonej przez lokalnych Rzeczników Praw Konsumentów.
Przy podpisywaniu umowy kredytowej, zwłaszcza długoterminowej, zawsze należy wykazać się dużą ostrożnością. Nie czytać jej w pośpiechu, poświęcić na to więcej czasu i dokładnie poznać treść. Dzięki temu można uniknąć wielu problemów w przyszłości.
Dodatkowe źródła:
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20070500331/U/D20070331Lj.pdf
https://finanse.uokik.gov.pl/kredyty-hipoteczne/wazny-wyrok-tsue-w-sprawie-rejestru-klauzul-niedozwolonych/
https://finanse.uokik.gov.pl/kredyty-hipoteczne/wazne-wyroki-tsue-dla-bankow-i-kredytobiorcow/
