Rozdzielność majątkowa – co to jest, jak działa, ile kosztuje?

Rozdzielność majątkowa małżeńska jest przeciwieństwem wspólności majątkowej. Z tego artykułu dowiesz się że: 

• Rozdzielność majątkowa jest typem ustroju majątkowego małżeńskiego. 
• Rozdzielność majątkową ustanowisz u notariusza, zawierając umowę małżeńską. 
• Sąd może w szczególnych przypadkach na wniosek powoda ustanowić sądową rozdzielność majątkową. 
• Taksa za ustanowienie rozdzielności majątkowej przed ślubem wynosi 400 zł plus podatek VAT i koszt odpisu za każdą stronę aktu.  

Na czym polega rozdzielność majątkowa? 

Rozdzielność majątkowa jest odwrotnością wspólności ustawowej małżeńskiej, która ustanawiana jest z chwilą zawarcia małżeństwa. Jeśli sięgniesz do definicji w ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy¹ dowiesz się, że jest to małżeński ustrój majątkowy, w którym nie dochodzi do powstania wspólnego majątku małżonków po ślubie, ale każdy ma swój majątek osobisty.  

Jest alternatywą dla małżeńskiej wspólności majątkowej, która standardowo zawierana jest wraz z zawarciem związku małżeńskiego. By móc ustanowić taki ustrój majątkowy małżeński, musisz podpisać umowę notarialną, nazywaną intercyzą.

Jak mają się do siebie rozdzielność majątkowa a podział majątku? W takim przypadku każdy z małżonków będzie mieć swój oddzielny majątek osobisty do samodzielnego zarządzania. Jednak nie jest tak, że rozdzielność zabrania nabywania wspólnie praw majątkowych. Każdy z małżonków ma dostęp do części udziału wspólnie nabywanych rzeczy, która wyrażona jest w ułamku. 

O wysokości tego udziału decyzję podejmują jednak sami małżonkowie – możesz ustanowić podział równy lub inny, wybrany. 

Jakie są rodzaje rozdzielności majątkowej? 

Istnieje kilka rodzajów rozdzielczości majątkowej. Możesz się spotkać z: 

• rozdzielnością majątkową dobrowolną, 
• rozdzielnością majątkową przymusową. 

Dobrowolna rozdzielność majątkowa dzieli się ponadto na zwykłą rozdzielność majątkową oraz rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. 

Możesz wraz z żoną czy mężem ustalić, że w małżeństwie będzie obowiązywała rozdzielność majątkowa, ale niewykluczone, że taki rozdział zarządzi sąd w ramach przymusowej rozdzielności. Jak to możliwe? 

Sąd może ustanowić przymusowy ustrój majątkowy. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje, że z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Z dniem oznaczonym w wyroku jest ona ustanawiana, choć w wyjątkowych przypadkach sąd może zadecydować o jej ważności z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa.  

Sąd może przychylić się do Twojego powództwa, w którym wnosisz o ustanowienie rozdzielności przymusowej, sądowej, jeśli wskażesz poważne powody, które naruszają lub bezpośrednio zagrażają Twoim interesom lub interesom Twojej rodziny.  

Zwykła, dobrowolna rozdzielność majątkowa jest ustalana na mocy umowy małżeńskiej. Jej szczególny rodzaj stanowi rozdzielność z wyrównaniem dorobków, która wyszczególniona została w rozdziale II oddziale 4 KRO. Art. 514 stanowi, że po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek z mniejszym dorobkiem względem drugiego współmałżonka może żądać wyrównania dorobków. Można to zrealizować przez zapłatę lub przeniesienia prawa.

Ustawowa wspólność majątkowa a rozdzielność majątkowa 

Ustawowa wspólność majątkowa małżeńska oznacza, że mąż i żona po ślubie budują majątek wspólny. Nie ma oddzielnego majątku żony i oddzielnego majątku męża. W przeciwnym wypadku, kiedy współmałżonkowie mają odrębny majątek, możesz mówić o rozdzielności majątkowej.  

Ustawowa wspólność majątkowa nie wymaga od Ciebie żadnej aktywności. Powstaje z mocy prawa po zawarciu małżeństwa, jeśli strony nie podjęły żadnych działań mających na celu uregulowanie między sobą relacji majątkowych.

Natomiast rozdzielność majątkowa wymaga zawarcia umowy małżeńskiej. Jeśli jest ustanowiona dobrowolnie lub przymusowo, zarówno dochody z pracy, jak i wszelkie zyski z podejmowanych przez Ciebie i współmałżonka działalności zarobkowych, zostaną przypisane do osobistego majątku każdego z Was. Przy wspólności tworzyłyby one wspólny majątek. 

Jakie korzyści i wady niesie rozdzielność majątkowa? 

Rozdzielność majątkowa małżeńska niesie za sobą korzyści w postaci zabezpieczenia interesów każdego z małżonków, przed m.in. podejmowaniem nietrafionych decyzji biznesowych. Jeśli Ty lub współmałżonek wykonujecie zawód, który obarczony jest odpowiedzialnością finansową za popełniane błędy, to rozdzielność może zabezpieczyć drugą osobę przed utratą części czy całości majątku. Jest też dużym ułatwieniem podczas rozwodu. 

Dzięki rozdzielności jako małżonkowie nadal możecie prowadzić wspólne gospodarstwo domowe, ale macie też zabezpieczenie na wszelką ewentualność. Trzeba się jednak liczyć również z istotnymi, niekoniecznie pozytywnymi skutkami rozdzielności majątkowej. Przykładem jest brak wspólnego rozliczenia PIT-u, co mogłoby zmniejszyć wysokość podatku należnego fiskusowi.  

W poniższej tabeli wymieniam korzyści i wady, jakie wiążą się z ustanowieniem rozdzielności. 

Rozdzielność majątkowa generalnie powinna chronić przed ponoszeniem konsekwencji długów, jakie powstały za sprawą jednego współmałżonka.

Czym różni się intercyza od rozdzielności majątkowej?  

Rozdzielność majątkowo często utożsamia się z intercyzą, ale nie są one tym samym albo nie muszą być. Intercyza to umowa małżeńska, która reguluje relacje majątkowe pomiędzy małżonkami. Taka umowa może ustanawiać rozdzielność majątkową, ale może również rozszerzać wspólność ustawową małżeńską lub ją ograniczyć. 

Nie możesz więc traktować intercyzy zawsze jako podstawy do ustanowienia rozdzielności majątkowej. Małżonkowie mogą zdecydować się na ustanowienie: 

• umowy rozszerzającej wspólność ustawową, 
• umowy ograniczającej wspólność ustawową, 
• umowy wprowadzającej tzw. rozdzielność z wyrównaniem dorobków, 
• umowy o rozdzielności majątkowej. 

Kiedy warto zdecydować się na rozdzielność majątkową? 

Na rozdzielność majątkową możesz się zdecydować w różnych sytuacjach, kiedy posiadanie dwóch oddzielnych majątków jest lepszym rozwiązaniem niż majątek wspólny. Warto, byście rozważyli ją: 

• Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą, Twoje złe decyzje biznesowe mogą spowodować powstanie zaległości wobec kontrahentów, fiskusa czy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i wielu innych instytucji. Przy rozdzielności majątkowej za Twoje błędy w biznesie dosłownie nie zapłaci współmałżonek.  
• Jeśli jeden ze współmałżonków ma zawód, który wiąże się z wysokim ryzykiem finansowym, które niekoniecznie musi być przeniesione na majątek drugiego małżonka. 
• W przypadku chęci utrzymania niezależności majątkowej i uniknięcia ewentualnego trudnego, nieprzyjemnego postępowania o podział majątku, w przypadku rozwodu. 
• Możliwość uniknięcia odpowiedzialności za długi cywilne małżonka – jeśli współmałżonek zaciąga kredyty czy pożyczki online, nie spłaca swoich długów, nie będziesz za nie odpowiadać finansowo. 

Nie ma jednej odpowiedzi na pytanie, kiedy warto zdecydować się na rozdzielność majątkową. Wszystko zależy od Twojej indywidualnej sytuacji majątkowej, zawodowej czy finansowej.  

Jak ustanowić rozdzielność majątkową? 

Rozdzielność majątkową możesz ustanowić na podstawie umowy małżeńskiej – intercyzy, która powinna mieć formę aktu notarialnego. Możesz to zrobić przed ślubem, jak i już w trakcie trwania małżeństwa. Zanim umówisz się na spotkanie w kancelarii notarialnej, przygotuj niezbędne dokumenty: 

• dokumenty tożsamości męża i żony, 
• odpis skrócony aktu małżeństwa – o ile rozdzielność majątkowa jest ustanawiana już w trakcie trwania małżeństwa, 
• dokumentacja pozwalająca na wycenę posiadanego majątku.  

Jako małżonkowie lub przyszli małżonkowie ustalacie wspólnie, co ma się znaleźć w Waszej umowie małżeńskiej. Możecie wprowadzić do intercyzy dowolne zapisy, o ile nie będą one sprzeczne z przepisami. Musicie być zgodni co do chęci zawarcia intercyzy o rozdzielność majątkową w kancelarii notarialnej. Kiedy już zgromadzicie wszystkie potrzebne dokumenty i dojdziecie do porozumienia, co chcecie umieścić w umowie małżeńskiej, udajcie się do notariusza. Ustanowienie rozdzielności wymaga: 

• przygotowania treści umowy majątkowej małżeńskiej, 
• sprawdzenia treści umowy przez notariusza, 
• zawarcia intercyzy w formie aktu notarialnego przed notariuszem. 

Rozdzielność majątkowa przez sąd – kiedy jest możliwa? 

Możesz ustanowić sądową rozdzielność majątkową najczęściej w przypadku niewłaściwego postępowania małżonka w kwestii dysponowania majątkiem lub braku zgody małżonków co do zawarcia umowy małżeńskiej. Problem został uregulowany na gruncie art. 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wskazano w nim, że z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. 

Rozdzielność majątkowa może więc być ustanowiona na drodze orzeczenia sądowego. Dzieje się to na wniosek jednego z małżonków, jednak muszą ku temu nastąpić odpowiednie przesłanki. Składasz pozew do sądu o ustanowienie rozdzielności majątkowej. W pozwie tym wskazujesz: 

• sąd, do którego kierujesz pismo – sąd rejonowy, właściwy miejscowo dla ostatniego wspólnego zamieszkania małżonków; 
• powoda; 
• pozwanego; 
• żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami; 
• uzasadnienie. 

Nie istnieje gotowa lista powodów, które przekonają sąd do ustanowienia rozdzielności. Praktyka pokazuje jednak, że sądy najczęściej przychylają się do takich wniosków, gdy: 

• jeden z małżonków trwoni majątek wspólny, 
• jeden z małżonków zatrzymuje cały majątek dla siebie, 
• nie ma zaufania pomiędzy małżonkami w kwestii dotyczących finansów, 
• dochodzi do ubezwłasnowolnienia małżonka, 
• jeden z małżonków jest uzależniony od alkoholu, narkotyków, hazardu, 
• dochodzi o sytuacji rażącej niegospodarności, 
• mamy do czynienia z nieuzasadnionym rezygnowaniem z pomnażania majątku wspólnego. 

Rozdzielność majątkowa powstaje również na skutek orzeczenia separacji lub ogłoszenia upadłości konsumenckiej. 

Gdy sąd wyda orzeczenie o wprowadzeniu rozdzielności majątkowej, powstanie ona z dniem oznaczonym w ustanawiającym ją wyroku. W wyjątkowych, wspominanych przypadkach może być ona ustanowiona z datą wsteczną. 

Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej należy złożyć do sądu rejonowego, do wydziału cywilnego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Niestety, pociągnie za sobą konieczność uiszczenia opłaty za wpis sądowy.  

Ile trwa postępowanie sądowe o rozdzielność majątkową? 

Czas postępowania sądowego o orzeczenie rozdzielności majątkowej różni się ze względu na stopień skomplikowania sprawy. Standardowo trwa około kilku miesięcy, ale duża liczba postępować może przesunąć w czasie Twoją rozprawę. Powinieneś więc uzbroić się w cierpliwość. 

Rozdzielność majątkowa a kredyt hipoteczny i długi 

W przypadku gdy macie ustanowioną rozdzielność majątkową nadal możecie zaciągnąć wspólnie kredyt, jako współkredytobiorcy. Bank oceni Waszą zdolność kredytową oddzielnie, a nie jako jednego gospodarstwa domowego. Rozdzielność majątkowa nie wyklucza więc wzięcia wspólnego kredytu hipotecznego przez małżonków, ale może to utrudnić.  

W takiej sytuacji możecie sami ustalić, jak dużo każdy z Was będzie płacić co miesiąc tytułem spłaty raty. Nie musicie się dzielić kosztami po połowie. 

Zatem, kiedy mąż i żona z intercyzą starają się o kredyt, bank weryfikuje zdolność kredytową każdego z wnioskodawców oddzielnie. Bierze jednak pod uwagę również wydatki ponoszone wspólnie. Istnieje ścisły związek pomiędzy rozdzielnością majątkową a wspólnym kredytem. 

Najistotniejsze w takiej konstrukcji prawnej jest to, że jeśli jeden z małżonków przestanie spłacać swoją część raty, drugi nie będzie za to pociągnięty do odpowiedzialności.  

Dodatkowo, jeśli indywidualnie jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie, drugi nie musi za niego odpowiadać swoim majątkiem. Jednak w przypadku gdy zaciągnęliście długi wspólnie przed ustanowieniem rozdzielności, to będą one obciążać Was oboje. Jeśli ustanowiona została rozdzielność majątkowa, a wspólny kredyt został zaciągnięty przez oboje małżonków, solidarnie odpowiadacie za zwrot długu. 

Koszty rozdzielności majątkowej 

Wyliczyłam, że koszt podstawowy przeprowadzenia rozdzielności to około 600 zł netto plus 23% podatku VAT. Na opłatę tę składa się taksa notarialna w maksymalnej wysokości 400 zł, opłata za wypis – 6 zł za stronę oraz podatek VAT. Taki koszt będzie właściwy tylko w przypadku, gdy zawierasz intercyzę przed ślubem. W przypadku złożenia pozwu o sądową rozdzielczość majątkową, płacisz już na wstępuje opłatę sądową w wysokości 200 zł.  

Jeśli wspólność majątkowa już istnieje, do taksy notarialnej dolicz jeszcze dodatkową kwotę uzależnioną od wielkości posiadanego przez Ciebie i współmałżonka majątku. 

*Źródło: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/maksymalne-stawki-taksy-notarialnej-17106200  

Znacznie taniej jest ustanowić więc rozdzielność majątkową małżeńską jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego. 

Rozdzielność majątkowa a dziedziczenie 

Jak mają się do siebie rozdzielność majątkowa a spadek? Jak wygląda zależność: rozdzielność majątkowa a podział majątku? Rozdzielność nie ma bezpośredniego wpływu na dziedziczenie ustawowe. Bez względu na to, czy wynika z zawartej umowy małżeńskiej przed notariuszem, czy wynika z orzeczenia sądu. Notariusz w umowie czy sąd w swoim orzeczeniu mogą ustalić relacje majątkowe małżonków za ich życia i na czas trwania zawartego przez nich związku, ale nie przekreślają prawa do dziedziczenia – zarówno z ustawy, jak i na mocy testamentu. 

Jeśli wraz z mężem czy żoną ustanowiłeś rozdzielność majątkową, choćby i wczoraj, a dzisiaj dochodzi do śmierci jednego z Was, to pozostający przy życiu małżonek ma prawo do dziedziczenia majątku osobistego po zmarłym. Odbywa się to jednak na nieco na innych zasadach niż gdybyście pozostawali we wspólności majątkowej małżeńskiej. Pozostały po zmarłym małżonku majątek osobisty podlega dziedziczeniu zgodnie z przepisami prawa spadkowego i może być dzielony między Ciebie jako współmałżonka oraz pozostałych spadkobierców, np. dzieci.  

Czy rozdzielność majątkowa chroni przed długami współmałżonka? 

Rozdzielczość majątkowa nie zawsze będzie chroniła przed długami współmałżonka i ponoszeniem za nie odpowiedzialności. Będzie zapobiegała jedynie zajęciu Twojego majątku osobistego przez komornika za długi drugiego małżonka, o ile zostały one zaciągnięte już po podpisaniu rozdzielczości. Ochronę zapewnia przy tym odpowiednie poinformowanie wierzyciela o tym, że w Waszym przypadku została ustanowiona rozdzielczość.   

Jaka jest odpowiedzialność za długi współmałżonka przy rozdzielności majątkowej zawartej jeszcze przed ślubem? Wówczas rozdzielność rzeczywiście skutecznie chroni Cię przed długami, które zaciągnął współmałżonek. W takiej sytuacji odpowiedzialność w ogóle nie ma bowiem miejsca. Mąż oraz żona oddzielnie odpowiadają za wszystkie długi, które powstały w wyniku działań prawnych oraz za zaległe zobowiązania podatkowe.  

Wyjątkiem od reguły jest sytuacja, kiedy to jeden z małżonków udzielił drugiemu poręczenia za zaciągnięte zobowiązania finansowe.