Odpowiedzialność za długi współmałżonka. Co zrobić, żeby nie odpowiadać za długi męża?

Może się zdarzyć, że Twój współmałżonek zaciągnie zobowiązanie bez Twojej wiedzy, np. w instytucji udzielającej szybkich pożyczek gotówkowych, tzw. chwilówek, albo firma, którą prowadzi, wpadnie w kłopoty finansowe. Jak w takiej sytuacji nie odpowiadać za długi współmałżonka? 

Niekoniecznie. Wszystko zależy od stanu prawnego naszego związku. Natomiast odpowiedzialność za długi małżonka z działalności gospodarczej uzależnione będą od jej formy prawnej.

Sprawdź zatem, jak wygląda to w praktyce w różnych sytuacjach. Czy ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez dłużnika uchroni jego współmałżonka przed ponoszeniem odpowiedzialności za jego długi?

Wspólnota majątkowa, a długi

Wspólnota majątkowa po ślubie to w Polsce standardowe, najpowszechniejsze podejście do małżeńskich finansów. W przypadku braku innych umów między małżonkami jest ona ustanawiana automatycznie. Oznacza to, że od dnia ślubu para dysponuje majątkiem wspólnym.

Oczywiście każdy z małżonków może dysponować swoim osobistym majątkiem, który zgromadził przed ślubem. Wygląda to więc tak, że jest majątek wspólny, majątek męża i majątek żony. Ale nawet wtedy, gdy małżeństwo posiada wspólnotę majątkową, nie zawsze będziesz odpowiadać za długi współmałżonka. Kiedy nie będzie to miało miejsca?

• Jeśli dług został zaciągnięty bez Twojej wiedzy przez żonę/męża, to nie będziesz ponosić za niego odpowiedzialności własnym majątkiem. Nawet środki pochodzące z Waszego majątku wspólnego nie mogą w całości zostać użyte do spłacenia zadłużenia. Twój współmałżonek za swoje długi odpowiada własnym majątkiem – wpływami z umowy o pracę, zlecenia, o dzieło, etc.
• W przypadku długu firmy mogą zostać zajęte sprzęty do niej należące. Ale jeśli np. samochód czy telewizor zostały kupione wspólnie, to te rzeczy nie będą mogły zostać Wam zabrane.

Jeżeli dług został zaciągnięty za Twoją wiedzą, a partner nie jest w stanie go spłacić, będziesz ponosić częściową odpowiedzialność. Częściową, bo bank czy komornik  mogą sięgnąć do majątku wspólnego, jednak nie do osobistego.

Co więcej – jeżeli bank chce zażądać spłaty ze wspólnego majątku, powinien udowodnić, że współmałżonek wiedział o istnieniu zobowiązania. Na przykład, gdy współmałżonek zaciągnął pożyczkę online i nie miałeś pojęcia o tym fakcie, to musisz to udowodnić przed sądem – inaczej komornik sądowy będzie mógł zająć majątek wspólny.

Analogicznie będzie w przypadku kredytów bankowych. Niekiedy małżonkowie nie wiedzą, jakie długi mają ich najbliżsi, nawet mąż i żona, tymczasem zadłużenie Polaków w bankach rośnie.

Prawo nie definiuje, od jakiej wysokości kredyt/pożyczka musi być udzielana za zgodą współmałżonka. Wedle Kodeksu cywilnego Twój współmałżonek może sam podejmować decyzje dotyczące finansów w ramach zwyczajnego gospodarowania budżetem domowym.

Bank nie ma prawa wyjawić nam informacji dotyczących kredytu zaciągniętego przez współmałżonka. Ujawnienie tej informacji równałoby się złamaniu przepisów z ustawy o ochronie danych osobowych.

Dla przykładu – jeśli żona weźmie kredyt gotówkowy, to mąż, w chwili, gdy się o nim dowiedział, nie może oczekiwać, że bank poinformuje go o wysokości zadłużenia.

Rozdzielność majątkowa a długi?

Odpowiedzialność za długi małżonka przy rozdzielności majątkowej zwyczajnie nie istnieje. Ustrój rozdzielności majątkowej powoduje, że każdy z małżonków we własnym zakresie zarządza swoim majątkiem osobistym i nie istnieje żaden majątek wspólny, tak jak ma to miejsce we wspólnocie majątkowej.

Każdy ze współmałżonków sam zaciąga ewentualne zobowiązania, jak również sam odpowiadam za swoje długi. Okazuje się jednak, że nie zawsze intercyza wygląda tak samo. W prawie polskim wyróżnia się cztery rodzaje umów małżeńskich majątkowych. Są to:

• intercyza ograniczająca wspólność majątkową,
• intercyza całkowicie wyłączająca wspólność majątkową – wprowadza rozdzielność majątkową lub rozdzielność z wyrównaniem dorobków,
• intercyza rozszerzająca wspólność majątkową – wspólność majątkowa może zostać rozszerzona np. o dobra nabyte przez małżonka przed ślubem,
• intercyza przywracająca wspólność majątkową.

Rozdzielność majątkowa a długi męża – jak to wygląda w praktyce? Mąż odpowiada wyłącznie swoim majątkiem osobistym za wszystkie długi powstałe w wyniku działań prawnych, tak samo za zobowiązania podatkowe. Żona zatem w żaden sposób nie odpowiada za zaległości wobec Urzędu Skarbowego i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych męża.

Kto odpowiada za długi współmałżonka?

Naturalne jest to, że za dług odpowiada dłużnik, ale inaczej wygląda to w małżeństwie. Odpowiedzialność istnieje w przypadku wspólności majątkowej.

Małżonkowie wspólnie odpowiadają za długi zaciągnięte na potrzeby indywidualne członków rodziny. Zazwyczaj wymienia się tutaj:

• wyżywienie,
• ubranie,
• mieszkanie,
• ochronę zdrowia,
• rozwój duchowy i kulturalny,
• wychowywanie dzieci,
• opłaty za mieszkanie,
• korzystanie z energii elektrycznej, gazu, wody,
• naprawę urządzeń domowych.

Te potrzeby zostały określone jako specjalne, ponieważ stanowią wyjątek, kiedy to małżonkowie odpowiadają razem – nawet jeśli kredyt zaciągała tylko jedna osoba. Art. 30 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, że oboje małżonkowie ponoszą odpowiedzialność solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Jednak sąd z ważnych powodów może na żądanie jednego z nich postanowić, że za dane zobowiązanie odpowiada tylko małżonek, który je zaciągnął.

Są sytuacje, w których sąd może uchylić wspólną odpowiedzialność. Jako powody odejścia od wspólnej odpowiedzialności wymienia się lekkomyślność, rozrzutność czy nieudolność współmałżonka – zachowania, które szkodzą rodzinie. Co więcej, możesz także wystąpić o sądową pomoc, gdy postępowanie Twojego współmałżonka zagraża stabilności finansowej Waszej rodziny.

Przy wspólnocie majątkowej małżonek do zaciągnięcia jakiegokolwiek zobowiązania finansowego potrzebuje zgody swojego partnera. Jeśli takowej nie uzyskał, a mimo to zdecydował się skorzystać z finansowania, to współmałżonek nie odpowiada za jego długi. Od tej zasady są jednak wyjątki, a nawet sytuacje, kiedy rozdzielność majątkowa nie chroni przed ponoszeniem odpowiedzialności za długi współmałżonka.

Małżonek odpowiada za tzw. zobowiązania zaciągnięte w celu zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny, co zresztą zostało już wcześniej wspomniane, mimo braku zgody na zaciągnięcie np. kredytu przez drugiego małżonka czy mimo zawarcia umowy notarialnej o rozdzielności majątkowej. Mowa tutaj o wydatkach na żywność, odzież, drobne przedmioty do domu czy regulowaniu bieżących opłat za media.

W takiej sytuacji, w celu uchronienia się przed odpowiedzialnością za dług męża lub żony, trzeba wejść na ścieżkę sądową. Aby wygrać sprawę w sądzie, muszą zaistnieć naprawdę ważne powody, które jednoznacznie przemawiają za zwolnieniem od odpowiedzialności. Wśród najczęściej uznawanych przed sądy jest wpływ lekkomyślności czy nieudolności na podejmowanie decyzji o zadłużeniu.

Czy żona odpowiada za długi męża?

Sytuacja nieco komplikuje się, gdy współmałżonek prowadzi działalność gospodarczą. Wtedy warto rozważyć możliwość zawarcia intercyzy. Dlaczego? Ponieważ dzięki intercyzie żona nie odpowiada za firmowe zobowiązania męża, podobnie w drugą stronę.

Czy żona odpowiada za długi męża z działalności gospodarczej w ustroju majątkowej wspólności małżeńskiej? W razie wyrażenia zgody na zaciągnięcie firmowego zobowiązania żona ponosi taką samą odpowiedzialność za długi, co mąż. Nie odpowiada za nie jedynie swoim majątkiem osobistym. W przeciwnym razie – nie.

Może się zdarzyć, że współmałżonkowi prowadzącemu firmę w biznesie powinie się noga i będzie zmuszony ogłosić upadłość. Czy długi męża przechodzą na żonę w takiej sytuacji? W przypadku posiadania intercyzy małżeńskiej – nie. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy to umowa o rozdzielności została zawarta wcześniej niż dwa lata przed ogłoszeniem upadłości. Intercyzy nie można zasadniczo podpisać też z datą wsteczną, by żona czy mąż uniknęli odpowiedzialności za zobowiązania, choć może to zrobić sąd na mocy wydanego orzeczenia.

Podsumowując, jedyną szansą uchronienia się przed odpowiedzialnością za długi małżonka-przedsiębiorcy, gdy samemu nie prowadzi się działalności gospodarczej, jest wprowadzenie w związku rozdzielności majątkowej, najlepiej od razu po zawarciu związku małżeńskiego.

Co się dzieje, jeśli np. mąż-biznesmen, który narobił długów z tytułu nietrafionego biznesu, umiera? Czy żona musi spłacać zobowiązania męża po jego śmierci? To zależy od tego, jaką decyzję podejmie w kwestii przyjęcia spadku. Może zdecydować się na przyjęcie całego, przyjęcie go z dobrodziejstwem inwentarza, czyli do wysokości ewentualnych długów, albo odrzucić. Jeśli przyjmie go wprost, musi wziąć również na siebie długi. W przypadku, gdy jest ich sporo i wynikają z kilku niespłaconych kredytów, warto spróbować znaleźć w rankingu kredytów konsolidacyjnych takie zobowiązanie, które pozwoli połączyć wszystkie wcześniejsze w jeden większy kredyt z niższą ratą miesięczną.

Co zrobić, żeby nie odpowiadać za długi męża?

Odpowiedzialność za długi w małżeństwie zasadniczo zależy od sytuacji, w jakiej powstały. Jeśli dane zobowiązanie zaciągnięte zostało wspólnie lub przez jedną ze stron, ale po uzyskaniu zgody drugiej, za ewentualny dług oboje małżonków odpowie majątkiem wspólnym.

Ponadto w pierwszym przypadku obie strony odpowiedzą majątkami osobistymi (po równo), a w drugim – majątkiem osobistym odpowie tylko osoba, która faktycznie to zobowiązanie zaciągnęła. Może zaistnieć jeszcze trzecia sytuacja, kiedy mąż lub żona zaciąga zobowiązanie bez zgody drugiej strony, wtedy samodzielnie za nie odpowiada. A kto spłaca kredyt zaciągnięty przed ślubem? Zaliczany jest on do długów, które pokrywane powinny być jedynie z majątku osobistego małżonka, który je zaciągnął.

Wskazuje na to art. 41§ 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ustawodawca ustalił, że wierzytelność, która powstała przed ustaleniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, może być zaspokojona z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw.

Ale jest pewien wyjątek, mianowicie jeśli małżonek zaciągnie zobowiązanie bez wiedzy drugiego małżonka w „sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny”, to w takim przypadku małżonkowie odpowiadają w jednakowym stopniu. Mowa tu na przykład o kredycie na nieprzewidziane wydatki, który jeden ze współmałżonków zaciągnął, nie mówiąc o tym partnerowi czy partnerce. Pojawia się więc pytanie, jak nie odpowiadać za długi męża czy długi żony.

Aby nie odpowiadać za długi współmałżonka, wystarczy znieść wspólnotę majątkową. Można to zrobić w dowolnym momencie – zarówno przed, jak i po ślubie. Do zniesienia wspólnoty majątkowej wymagane jest:

• porozumienie ze współmałżonkiem,
• przygotowanie treści umowy małżeńskiej ograniczającej wspólność majątkową lub całkowicie ją znoszącą,
• umówienie się do notariusza,
• zawarcie umowy małżeńskiej w formie aktu notarialnego.

Zwykle do zawarcia intercyzy jest wymagana zgoda obojga małżonków, ale można wnosić do sądu o podjęcie przez niego decyzji o ustanowienie rozdzielności. Musisz jednak spełnić wtedy ustawowo wskazane warunki.

Po ustanowieniu jednej z form rozdzielności majątkowej następuje pełny zakres wyłączenia odpowiedzialności za długi współmałżonka. Trzeba podjąć decyzję o tym, kiedy ma być ustanowiona intercyza – przed ślubem czy po nim? To zależy od indywidualnego przypadku. Jeśli jeszcze przed ślubem np. mąż prowadzi biznes związany z koniecznością ponoszenia wysokiego ryzyka, od razu warto się zabezpieczyć przed tym, by ewentualne długi nie obciążały jego przyszłej żony już po ślubie.

Czy intercyza chroni przed długami?

Tak, intercyza, czyli umowa majątkowa małżeńska, może chronić przed długami współmałżonka. Z chwilą zawarcia małżeństwa zostaje ustalona wspólnota majątkowa. Może ona zostać zmodyfikowana u notariusza - wystarczy, że spiszecie małżeńską umowę majątkową -  intercyzę.

Rodzaje intercyzy:

• umowa wyłączająca wspólność majątkową (wprowadzająca rozdzielność majątkową albo rozdzielność z wyrównaniem dorobków),
• umowa rozszerzająca wspólność majątkową,
• umowa ograniczająca wspólność majątkową,
• umowa przywracająca wspólność ustawową.

Intercyzę możecie zawrzeć w dowolnym momencie - zarówno przed, jak i po ślubie. Jeśli myślisz o intercyzie, pamiętaj, że jak każdy akt prawny, nie działa ona wstecz. Co więcej, pełny zakres wyłączenia wzajemnej odpowiedzialności za długi jest realizowany tylko przy ustanowieniu jednej z form rozdzielności majątkowej. Intercyza nie jest ostateczna – można ją w dowolnym momencie unieważnić.

Jak mają się do siebie intercyza a długi przed ślubem? To, co jest szczególnie ważne przy podpisywaniu intercyzy, której celem ma być zabezpieczenie się przed długami współmałżonka, to zapis z art. 47 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego: „Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome”.

Jeśli więc prowadzisz firmę i chcesz, by ewentualne długi firmy nie ciążyły na Twojej rodzinie, bank musi wiedzieć, że w razie problemów ze spłatą kredytu czy innych należności masz podpisaną intercyzę i odpowiadasz tylko majątkiem firmy, a nie własnym. Nie musisz informować banku o szczegółach umowy, ale o samym fakcie jej istnienia już powinieneś.

Bardzo często w bankach przy podpisywaniu umowy kredytowej trzeba zaznaczyć w formularzu, jaki jest status współwłasności małżeńskiej, a więc czy obowiązuje intercyza. W taki sposób powiadamiasz bank o takim fakcie.

Zdarza się jednak inaczej, jeśli chodzi o długi wobec firm czy osób prywatnych. Może być tak, że wierzyciel nie wiedział o intercyzie w momencie zawierania z nami umowy, to jest ona bezskuteczna. Oznacza to, że w świetle prawa w tym konkretnym przypadku traktuje się, jakby jej nie było, w związku z czym małżeństwo odpowiada całym swoim wspólnym majątkiem. Intercyza nie chroni więc w takim przypadku przed ponoszeniem konsekwencji długów, jakie narobił współmałżonek.

Dodatkowe źródła:

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640090059/U/D19640059Lj.pdf

https://www.big.pl/

https://www.bik.pl/

https://krd.pl/

https://krdn.pl/