Upadłość konsumencka. Koszty i zasady ogłoszenia upadłości w 2024 r.

Upadłość konsumencka jest jednym ze sposobów na pozbycie się nadmiernego zadłużenia. 

• Postępowanie przeznaczone jest wyłącznie dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, które całkowicie utraciły możliwość spłaty swoich zobowiązań np. licznych kredytów i pożyczek. 
• Pierwszym krokiem do ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest złożenie odpowiedniego wniosku do sądu upadłościowego i uiszczenie opłaty sądowej. 
• Postępowanie upadłościowe konsumenta wiąże się ze sprzedażą składników jego majątku i koniecznością spłaty wierzycieli, ale może także skutkować umorzeniem części długów. 

Co to jest upadłość konsumencka?

Upadłość konsumencka jest specjalną procedurą sądową przeznaczoną dla osób fizycznych (konsumentów), które stały się niewypłacalne¹. Niewypłacalność w tym przypadku rozumiana jest jako brak możliwości regulowania swoich zobowiązań (kredytowych i pozakredytowych) od co najmniej 3 miesięcy. 

Głównym celem procedury jest ogłoszenie upadłości dłużnika, a następnie jego oddłużenie, czyli całkowite pozbawienie go długów. Odbywa się to poprzez: 

• zaspokojenie wierzycieli bezpośrednio z majątku dłużnika, ale także poprzez ich spłatę według ustalonego przez sąd planu spłat, który jest dostosowany do możliwości finansowych upadłego, 
• umorzeniu części lub całości długów – jeśli upadły nie jest w stanie ich uregulować. 

O upadłość konsumencką może dzisiaj wnioskować niemal każdy, kto od dłuższego czasu nie radzi sobie ze spłatą długów. Wskutek zmiany przepisów nie ma już bowiem większego znaczenia, z jakiego powodu popadło się w problemy finansowe. Przyczyną może być bowiem zarówno „zrządzenie losu” (np. choroba lub utrata pracy), ale też np. zwykła nieostrożność w zaciąganiu kolejnych kredytów i pożyczek powodująca spiralę długów. 

Co daje ogłoszenie upadłości konsumenckiej? 

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej nie oznacza automatycznego umorzenia czy też anulowania długów, jednak pomaga sobie z nimi poradzić. Warto mieć tutaj świadomość, jakie korzyści pod tym względem niesie za sobą ta procedura: 

• umorzenie postępowania windykacyjnego, nakazowego i egzekucyjnego – nie trzeba się już zatem obawiać kolejnych pism upominawczych, wizyt windykatorów, czy też zajęć komorniczych, 
• wstrzymanie naliczania odsetek za opóźnienie – dzięki temu długi, także te kredytowe, przestają rosnąć, przez co łatwiej je spłacić; 
• spłata wierzycieli z pomocą syndyka – dłużnik nie zostaje sam z długami, ponieważ to syndyk zajmuje się opracowaniem planu spłat wierzycieli, a także spieniężeniem składników majątku celem pozyskania środków na pokrycie długów, 
• przywrócenie bezpieczeństwa bytowego – w trakcie postępowania upadłościowego syndyk zapewnia dłużnikowi środki na utrzymanie, dlatego nie trzeba się już martwić o np. brak pieniędzy na zapłatę rachunków czy wyżywienie, 
• całkowite oddłużenie – po zakończeniu postępowania dłużnik nie ma już żadnych długów, w związku z czym zostaje także wykreślony z Rejestru Dłużników Niewypłacalnych w Krajowym Rejestrze Sądowym. 

💡Najważniejszą korzyścią ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest oczywiście całkowite pozbycie się ciążących długów, co ma wymiar nie tylko finansowy, ale także psychologiczny. 

Kto może ogłosić upadłość konsumencką?

Upadłość konsumencką może ogłosić wyłącznie konsument, ponieważ dla podmiotów gospodarczych istnieje odrębna procedura upadłościowa. Oprócz tego należy też spełnić pewne dodatkowe wymagania formalne. 

Będziesz mógł zatem wnioskować o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, jeśli spełniasz następujące warunki: 

• jesteś konsumentem – jeżeli jesteś przedsiębiorcą, przed złożeniem wniosku o upadłość konsumencką powinieneś zamknąć działalność gospodarczą; 
• znajdujesz się w stanie rzeczywistej niewypłacalności – musisz wykazać, że od co najmniej 3 miesięcy nie jesteś w stanie regulować żadnych swoich zobowiązań; 
• Twoje centrum życiowych interesów znajduje się w Polsce – innymi słowy musisz mieszkać i pracować w Polsce lub mieć tutaj większość swojego majątku; 
• w ciągu ostatnich 10 lat nie miałeś innego postępowania upadłościowego. 

Kto nie może ogłosić upadłości konsumenckiej?

Nie każda osoba mająca długi może ogłosić upadłość konsumencką². Zgodnie z przepisami sąd może oddalić wniosek lub umorzyć postępowanie jeżeli dłużnik np.: 

• nie jest niewypłacalny – np. gdy ma zaległości z okresu krótszego niż 3 miesiące lub posiada majątek wystarczający na spłatę zadłużenia; 
• prowadzi działalność gospodarczą lub jest wspólnikiem spółki osobowej (np. jawnej lub komandytowej); 
• swoim działaniem doprowadził do pokrzywdzenia wierzycieli – np. poprzez przekazanie nieruchomości członkowi rodziny na podstawie umowy darowizny, aby uniknąć zajęcia jej przez komornika; 
• jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów; 
• w ciągu ostatnich 10 lat miał prowadzone postępowanie upadłościowe oraz wystąpiło jedno z następujących zdarzeń: zostało one umorzone, w jego wyniku umorzono część lub całość długów, w jego trakcie dłużnik nie dotrzymał planu spłaty wierzycieli. 
• miał obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości jako przedsiębiorca, a tego nie zrobił. 

Jeśli już w toku postępowania sąd uzna, że przyczyną niewypłacalności były celowe działania dłużnika, to może odmówić zatwierdzenia planu spłaty wierzycieli, a więc także ogłoszenia upadłości. Celowym działaniem może być tutaj przede wszystkim trwonienie części składowych majątku oraz zamierzone nieregulowanie wymagalnych zobowiązań. 

Jak ogłosić upadłość konsumencką? Procedura krok po kroku 

Procedura ogłoszenia upadłości konsumenta składa się z kilku etapów. Poniżej wyjaśniamy, jak przebiega ogłoszenie upadłości konsumenckiej krok po kroku: 

📌Złożenie w sądzie wniosku o upadłość konsumencką. 

Jest to podstawa rozpoczęcia procedury i polega na złożeniu w sądzie wypełnionego formularza wniosku wraz z wymaganymi załącznikami oraz uiszczeniu opłaty sądowej. 

​​​​​​​📌Rozpatrzenie wniosku przez sąd. 

Na tym etapie sąd sprawdza, czy dłużnik spełnia warunki ogłoszenia upadłości. 

​​​​​​​📌Ogłoszenie upadłości dłużnika. 

Po ogłoszeniu upadłości dłużnika sąd powołuje sędziego komisarza oraz syndyka, którzy od tej chwili zajmują się właściwym postępowaniem upadłościowym. 

​​​​​​​📌Ustalenie listy wierzycieli. 

Wierzyciele mają 30 dni od dnia ogłoszenia upadłości dłużnika na zgłoszenie swoich wierzytelności do syndyka. Na tej podstawie syndyk sporządza listę zobowiązań dłużnika. 

​​​​​​​📌Likwidacja majątku dłużnika celem spłaty wierzycieli. 

W pierwszej kolejności syndyk dokonuje spisu składników majątku dłużnika oraz szacuje ich wartość. Następnie przystępuje do ich licytacji, aby z uzyskanych w ten sposób środków pokryć roszczenia wierzycieli. 

​​​​​​​📌Ustalenie planu spłaty. 

Jeśli dłużnik nie ma majątku lub jest on niewystarczający do pokrycia zadłużenia, sąd wyznacza mu plan spłaty wierzycieli, czyli po prostu harmonogram spłaty zadłużenia w ratach. Jest on dostosowany do możliwości finansowych dłużnika, a więc uwzględnia jego dochody i koszty utrzymania. Standardowo plan spłaty wynosi maks. 3 lata, ale w przypadku gdy dłużnik jest winny swojego zadłużenia, może on zostać wydłużony do 7 lat. 

​​​​​​​📌Zakończenie postępowania. 

Po zakończeniu planu spłaty sąd może umorzyć pozostałe długi dłużnika i ogłasza zakończenie postępowania. Do umorzenia części lub całości długów może dojść także jeszcze przed ustaleniem planu spłaty, jeśli dłużnik nie jest w stanie spłacać zadłużenia np. ze względu na poważną chorobę uniemożliwiającą mu pracę zarobkową. 

​​​​​​​📌​​​​​​​Wykreślenie dłużnika z Rejestru Dłużników Niewypłacalnych w Krajowym Rejestrze Sądowym. 

Jak napisać wniosek o upadłość konsumencką? 

Jeśli chcesz złożyć wniosek o upadłość konsumencką, powinieneś go sporządzić na gotowym formularzu, który nosi nazwę „Wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej”.³

Do sporządzenia wniosku o upadłość konsumencką warto dobrze się przygotować, ponieważ wymaga on wpisania wielu szczegółowych informacji m.in. o zobowiązaniach, dochodach, czy nawet kosztach utrzymania. Należy też do niego dołączyć dokumenty „potwierdzające okoliczności wskazane we wniosku”, a więc potwierdzające m.in.: 

• wysokość dochodów z ostatnich 6 miesięcy – np. zaświadczenie o zarobkach lub wysokości emerytury, czy też wyciągi bankowe; 
• zadłużenie oraz niewypłacalność – np. umowy kredytowe, wezwania do zapłaty, sądowe nakazy zapłaty, pisma od komornika itp.; 
• konkretne przyczyny niewypłacalności – np. dokumentację medyczną potwierdzającą chorobę dłużnika lub członka jego rodziny. 

Co powinien zawierać wniosek o upadłość konsumencką? 

Formularz wniosku o upadłość konsumencką obejmuje aż 8 stron i należy w nim podać następujące informacje: 

• dane sądu – nazwę i adres placówki, do którego ma trafić wniosek; 
• dane dłużnika – m.in. dane osobowe, adres zamieszkania oraz adres do doręczeń; 
• opcjonalnie dane pełnomocnika – czyli prawnika, jeśli reprezentuje on dłużnika; 
• żądanie wniosku – można tutaj wybrać: ogłoszenie upadłości lub udział w postępowaniu o zawarcie układu z wierzycielami; 
• wykaz majątku z szacunkową wyceną – należy tutaj wpisać m.in. wartość posiadanych oszczędności w gotówce, środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych, a także aktywa trwałe np. nieruchomości, samochody, sprzęt RTV i AGD itp.; 
• listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia – w szczególności hipotek na nieruchomości, a także zastawów i zastawów rejestrowych na rzeczach ruchomych; 
• spis wierzycieli – powinien on obejmować dane każdego wierzyciela, a także kwotę i termin wymagalności przysługującej mu od dłużnika wierzytelności; 
• informacja o przychodach dłużnika z ostatnich 6 miesięcy – wraz z informacją, czy dany przychód jest objęty egzekucją komorniczą; 
• informacja o kosztach utrzymania dłużnika i jego rodziny z ostatnich 6 miesięcy; 
• uzasadnienie wniosku – powinno z niego jednoznacznie wynikać, że dłużnik jest niewypłacalny oraz wyjaśniać przyczyny takiego stanu rzeczy; 
• spis dowodów potwierdzających okoliczności wskazane w uzasadnieniu wniosku – czyli wspomnianych wyżej dokumentów np. numery umów kredytowych, czy też sygnatury akt dotyczących postępowań sądowych i komorniczych. 

Jak i gdzie złożyć wniosek o upadłość konsumencką? 

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej powinien trafić do Sądu Upadłościowego, którym jest właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika Sąd Rejonowy Wydział Gospodarczy. 

Od 1 grudnia 2021 roku taki wniosek można złożyć wyłącznie elektronicznie za pośrednictwem portalu Krajowy Rejestr Zadłużonych (KRZ)⁴. Możesz to zrobić samodzielnie online i w tym celu należy: 

• zarejestrować się na stronie Portalu Rejestrów Sądowych, 
• potem zalogować się na Portalu oraz wejść kolejno w zakładki: Krajowy Rejestr Zadłużonych => Portal Użytkowników Zarejestrowanych, 
• wypełnić i złożyć wniosek o upadłość konsumencką wraz z załącznikami – jeśli są to elektroniczne kopie dokumentów, będziesz je potem musiał dostarczyć do sądu w oryginale, 
• uiścić opłatę sądową 30 zł – możesz to zrobić za pośrednictwem portalu KRZ lub poprzez wykonanie tradycyjnego przelewu bankowego i dołączenie jego potwierdzenia do wniosku o upadłość. 

Wniosek o upadłość konsumencką możesz także sporządzić w formie papierowej i wraz z załącznikami złożyć go osobiście w biurze podawczym sądu. Wówczas to urzędnik wprowadzi w Twoim imieniu wniosek do systemu za pośrednictwem platformy KRZ.

Jak długo trwa proces ogłaszania upadłości konsumenckiej? 

Czas trwania procesu upadłościowego konsumenta zależy od kilku czynników, ale przede wszystkim od trybu postępowania: 

• na zasadach ogólnych – wiąże się on z likwidacją majątku przez syndyka i zwykle dodatkowo obejmuje plan spłaty wierzycieli, dlatego może trwać nawet kilka lat; 
• w trybie uproszczonym – stosuje się go wobec dłużników bez majątku lub o niewielkiej liczbie wierzycieli i wówczas czas trwania postępowania może zamknąć się nawet w ciągu kilku miesięcy. 

Ile kosztuje upadłość konsumencka? 

Przed złożeniem wniosku warto mieć świadomość, ile kosztuje upadłość konsumencka, ponieważ nie jest to procedura darmowa. Na koszt postępowania składają się przede wszystkim: 

• opłata sądowa od wniosku o ogłoszenie upadłości – 30 zł, 
• opcjonalnie opłata sądowa za pełnomocnika (jeśli dłużnika reprezentuje prawnik) – 17 zł, 
• wynagrodzenie dla syndyka – może ono wynosić od jednej czwartej do dwukrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw wg GUS i w 2024 roku jest to kwota od około 1800 zł do ponad 14 000 zł netto (do tego trzeba doliczyć VAT). 

Jeśli dłużnik nie ma środków na pokrycie powyższych kosztów, mogą być one włączone do planu spłaty wierzycieli, a więc można je uregulować już po ogłoszeniu upadłości. Nie dotyczy to kosztów prawnika, który za swoje usługi w zakresie reprezentowana dłużnika przed sądem, może zażądać od 3 do nawet 10 tys. zł w zależności od stopnia skomplikowania sprawy. 

Największym kosztem upadłości konsumenckiej jest jednak utrata składników majątkowych, które zostają sprzedane przez syndyka na poczet spłaty długów. W ten sposób można stracić np. mieszkanie, auto, cenne dzieła sztuki, a nawet wartościowy sprzęt elektroniczny. 

Co dalej po głoszeniu upadłości konsumenckiej? 

Już wiesz, że postępowanie upadłościowe zaczyna się tak naprawdę po ogłoszeniu przez sąd upadłości konsumenta. Częściowo wyjaśniliśmy także, jak ono przebiega. Warto jednak mieć świadomość, z jakimi konsekwencjami wiąże się ono dla dłużnika: 

• informacja o upadłości trafia do Rejestru Dłużników Niewypłacalnych – dostęp do tego rejestru jest nieograniczony, a więc każdy może się dowiedzieć o problemach finansowych danej osoby; 
• majątek trafia do masy upadłościowej – to oznacza, że do końca postępowania dłużnik nie może nim swobodnie dysponować np. sprzedać mieszkania lub auta, czy też przekazać je w drodze darowizny; 
• poszczególne składniki majątku zostają zajęte na poczet spłaty długów – dotyczy to wynagrodzenia, środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, jak również składników majątku trwałego, czyli np. mieszkania lub samochodu, które zostają zlicytowane; 
• nie można zaciągać nowych zobowiązań do zakończenia postępowania - upadły nie może zatem brać kredytów i pożyczek, ale może podpisywać umowy dotyczące bieżących spraw życia codziennego np. umowy o abonament telefoniczny; 
• zaspokajane są jedynie podstawowe potrzeby życiowe upadłego: 1) Syndyk pozostawia dłużnikowi połowę wynagrodzenia za pracę, która nie powinna być niższa od minimalnej pensji. 2) Do masy upadłościowej nie wchodzą przedmioty urządzenia domowego (np. meble, lodówka, czy pralka), a także przedmioty niezbędne do wykonywania pracy zarobkowej (np. komputer). 

Wskutek postępowania upadłościowego dłużnik nie tylko traci majątek, ale też obniża się jego standard życia. W wielu przypadkach musi się również liczyć z wieloletnią spłatą wierzycieli, jeśli jego majątek nie wystarczył na pokrycie zadłużenia, a sąd nie zgodzi się umorzyć pozostałych długów. Wszystkie te niedogodności będą jednak zrekompensowane całkowitym uwolnieniem się od długów i możliwością rozpoczęcia nowego rozdziału w życiu. 

Zakończenie postępowania upadłościowego skutkuje: 

• całkowitym oddłużeniem, 
• wykreśleniem z Rejestru Dłużników Niewypłacalnych, 
• odzyskaniem możliwości zaciągania nowych zobowiązań – warto jednak mieć świadomość, że informacja o postępowaniu upadłościowym widnieje w BIK przez 5 lat, co może utrudnić zaciąganie kredytów i pożyczek. 

Czy warto ogłosić upadłość konsumencką? 

Upadłość konsumencka nazywana jest nie bez przyczyny „ostatnią deską ratunku” dla zadłużonych. Takie postępowanie wiąże się bowiem z bardzo poważnymi konsekwencjami – utratą majątku, upublicznieniem problemów finansowych, licznymi ograniczeniami oraz znacznym obniżeniem standardu życia. Jest to dość wysoka cena za uwolnienie się od długów, dlatego upadłość konsumencką warto dobrze przemyśleć. 

O ogłoszeniu upadłości powinny pomyśleć przede wszystkim osoby, które nie mają majątku, ani zbyt wielu możliwości samodzielnej spłaty zadłużenia np. ze względu na niskie dochody. W ich przypadku bowiem sąd z dużym prawdopodobieństwem po prostu umorzy ich długi, a oni sami unikną wszystkich najtrudniejszych etapów postępowania upadłościowego czyli np. licytacji majątku, a nawet realizacji planu spłaty wierzycieli. 

Posiadając jakiś majątek i jakiekolwiek możliwości spłaty zobowiązań, warto spróbować sobie poradzić samodzielnie z długami. Możliwości jest tutaj sporo np. kredyt konsolidacyjny, zaciągnięcie kredytu oddłużeniowego, czy wreszcie porozumienie się z wierzycielami w kwestii rozłożenia długów na raty. 

Co zamiast upadłości konsumenckiej? Alternatywy 

Alternatywą dla upadłości konsumenckiej jest postępowanie o zawarcie układu z wierzycielami, tzw. układ konsumencki. 

Jest to również postępowanie sądowe, które jednak polega na porozumieniu się dłużnika z wierzycielami co do spłaty zadłużenia i zatwierdzeniu takiego układu przez sąd. Co ważne, nie wymaga ono zgody wszystkich wierzycieli, ani nie wiąże się z koniecznością sprzedaży całego majątku. Warunkiem zwarcia układu konsumenckiego jest jednak posiadanie odpowiednich dochodów, pozwalających na spłatę zadłużenia.