Alternatywne wskaźniki referencyjne w bankach. Poznaj wyjście awaryjne banków

Wybierając ofertę kredytu hipotecznego czy innego zobowiązania tego typu w polskich bankach, z pewnością zwracasz uwagę na wysokość kosztów, które kształtowane są w głównej mierze przez odsetki. Te z kolei liczone są zgodnie z oprocentowaniem, które w przypadku kredytów złotowych składa się z marży bankowej oraz stawki referencyjnej. Zobowiązania złotowe wykorzystują przy tym stawkę WIBOR(R). To nie jedyny wskaźnik referencyjny, jaki jest przy tym stosowany. Jakie są alternatywne wskaźniki referencyjne w bankach?

Czym są wskaźniki referencyjne banków i kto ustala ich wartość?

Oprocentowanie m.in. kredytów hipotecznych liczone jest jako suma marży podlegającej negocjacjom z bankiem oraz stawki referencyjnej, np. WIBOR(R). Zaliczana jest ona do grona wskaźników referencyjnych. Co to jest? Określa się wskaźniki stopy procentowej, które wykorzystywane są na rynkach finansowych.

Wśród najbardziej znanych wskaźników referencyjnych są: WIBOR(R), EURIBOR i LIBOR. Ten ostatni w wielu przypadkach zastępowany jest już wskaźnikiem SARON.

W Polsce podczas wyliczania oprocentowania kredytów złotowych w ramach przygotowywania ofert pod uwagę brany jest zwykle wskaźnik WIBOR. To inaczej wskaźnik referencyjny czy stopa procentowa stosowana do określenia oprocentowania zobowiązań wyrażonych w polskich złotych, która ustalana jest przez GPW Benchmark SA z siedzibą w Warszawie.

Natomiast EURIBOR jest stopą procentową stosowaną do określenia oprocentowania kredytów czy pożyczek udzielanych w euro. Wskaźnik ten opracowywany jest przez European Money Markets Institute (EMMI).

LIBOR był wskaźnikiem referencyjnym stosowanym z kolei przy wyliczaniu oprocentowania kredytów np. we frankach szwajcarskich czy dolarach amerykańskich. Obecnie nie jest już wykorzystywany.

Przy wskaźnikach referencyjnych podawane są często indeksy typu: 1M, 3M, 6M, 12M i inne, które oznaczają termin obowiązywania danego wskaźnika referencyjnego. Należy je interpretować w następujący sposób:

• 1M – jeden miesiąc,
• 3M – trzy miesiące,
• 6M – sześć miesięcy,
• 12M – dwanaście miesięcy (1 rok – 1Y).

Warto podkreślić, że na rynkach finansowych pojawiły się obecnie nowe wskaźniki referencyjne. Rok 2022 to czas, gdy zadebiutował wspominany już SARON.

Kiedy stosuje się wskaźniki referencyjne?

Największe znaczenie wskaźniki referencyjne mają dla kredytów mieszkaniowych, choć wykorzystuje się je również przy ustalaniu oprocentowania innych produktów finansowych. Służą do wyznaczania oprocentowania:

• kredytów,
• lokat,
• produktów strukturyzowanych,
• papierów dłużnych,
• innych instrumentów finansowych.

Ponadto na podstawie wskaźników referencyjnych kredytów i pożyczek można określić ich koszty, ponieważ do wysokości danego wskaźnika dodawana jest marża bankowa, aby ustalić wysokość oprocentowania. Z użyciem tych wskaźników strony umów mogą określać swoje wzajemne zobowiązania i rozliczać transakcje.

Rozporządzenie BMR a wskaźniki referencyjne w bankach

Istnieją konkretne akty prawne, w których pojawiają się wskaźniki referencyjne. BMR jest jednym z takich rozporządzeń. To inaczej Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 roku w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych. W skrócie jest ono nazywane Rozporządzeniem BMR.

Kogo dotyczy takie rozporządzenie? Przede wszystkim banków działających w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Weszło ono w życie z dniem 1 stycznia 2018 roku, ustanawiając przy tym nowy standard dla opracowywania, udostępniania oraz stosowania wskaźników referencyjnych na terenie całej Unii Europejskiej.

Rozporządzenie BMR wprowadziło poważne zmiany w zakresie kształtowania wskaźników referencyjnych, dotyczące ich funkcji rynkowej, a także sposobu oraz algorytmu ich szacowania. Od 2018 roku również w Polsce rozpoczął się okres dostosowawczy do wytycznych Rozporządzenia BMR. Wskaźnik referencyjny WIBOR(R) musiał ulec modyfikacji w zakresie jego kalkulacji.

Nowe europejskie przepisy nakładają na administratorów wskaźników referencyjnych obowiązek opracowywania ich na podstawie przejrzystych, odpornych na manipulacje metod. Powinny one być wyznaczane z uwzględnianiem rzeczywistych transakcji przeprowadzanych na danym rynku. Wskaźniki te muszą być maksymalnie dokładne i wiarygodnie odzwierciedlać realia ekonomiczne.

Na polskim rynku finansowym wskaźnik WIBOR(R) został uznany za kluczowy wskaźnik referencyjny, a Urząd Komisji Nadzoru Finansowego potwierdził, że w świetle przepisów BMR ma on charakter ciągły, a metoda jego wyznaczania jest przejrzysta.

Zamiennik wskaźnika referencyjnego

Nowelizacja Rozporządzenia BMR z lutego 2021 roku wprowadziła do porządku prawnego instytucję zamiennika wskaźnika referencyjnego. Przepisy rozporządzenia określają, że taki zamiennik może zostać wyznaczony wyłącznie dla kluczowego wskaźnika referencyjnego, którego zaprzestanie opracowywania miałoby potencjalnie negatywny wpływ na stabilność finansową w Unii Europejskiej lub w danym państwie członkowskim.

Jeśli chodzi o UE, najpierw ocenę zasadności wprowadzenia zamiennika wskaźnika referencyjnego przeprowadza Komisja Europejska, uprawniona do wydawania aktu delegowanego w sprawie wyznaczania wskaźników referencyjnych.

W przypadku gdy ostatecznie dojdzie do wyznaczenia zamiennika wskaźnika referencyjnego, to z mocy prawa będzie on miał zastosowanie we wszystkich umowach zawierających dotychczas wskaźnik, którego opracowywania zaprzestano. Stanie się tak, o ile nie przewidziano odpowiedniej klauzuli awaryjnej. Wówczas nie ma potrzeby podpisywania z kredytobiorcami aneksów do umów w celu wprowadzenia zamiennika wskaźnika referencyjnego. Wchodzi on w rolę wskaźnika, a celem jego wyznaczenia jest zapewnienie ciągłości umów nieposiadających klauzul awaryjnych.

Jednocześnie na podkreślenie zasługuje fakt, że zamiennik wskaźnika referencyjnego nie może być stosowany do żadnych umów czy też instrumentów finansowych powstających po dacie wyznaczenia zamiennika.

Do wskazania zamiennika wskaźnika referencyjnego w sytuacji, gdy zaprzestanie jego opracowywania ma wpływ na stabilność UE, uprawnione są Komisja Europejska lub właściwy organ państwa członkowskiego.

Alternatywne wskaźniki referencyjne w bankach

Banki powinny mieć przygotowane plany awaryjne na wypadek zaprzestania publikacji wskaźników referencyjnych. Rozporządzenie BMR wprowadziło wymóg posiadania przez instytucje finansowe alternatywnych wskaźników na wypadek, gdyby administrator zaprzestał jego publikacji. Plany te muszą być uwzględnione w stosunkach umownych z klientami. Takie obowiązki nakładane są na polskie banki od 1 stycznia 2018 roku.

Do alternatywnych stawek referencyjnych zalicza się wskaźniki:

• WKF,
• WIRF,
• WIRD,
• WIBON.

Sprawdź, co one oznaczają i w jakich sytuacjach mogą rzeczywiście znaleźć zastosowanie.

Najlepszym przykładem zastosowania alternatywnego wskaźnika referencyjnego jest wskaźnik SARON. 5 marca 2021 roku brytyjski organ nadzoru Financial Conduct Authority (FCA) ogłosił, że całkowicie zaprzestanie opracowywania określonych wskaźników referencyjnych zaliczanych do rodziny LIBOR. Do 31 grudnia 2021 roku były publikowane wskaźniki LIBOR:

• LIBOR CHF O/N, 1W, 1M, 2M, 3M, 6M, 1Y;
• LIBOR EUR O/N, 1W, 1M, 2M, 3M, 6M, 1Y;
• LIBOR GBP O/N, 1W, 1M, 2M, 1Y;
• LIBOR JPY S/N, 1W, 2M, 1Y;
• LIBOR USD 1W i 2M.

W terminie do 30 czerwca 2023 roku przestaną być publikowane wskaźniki referencyjne LIBOR USD O/N, 1M, 3M, 6M oraz 1Y.

Komisja Europejska wykorzystała swoje uprawnienia i wyznaczyła zamiennik wskaźnika referencyjnego dla LIBOR CHF. Wydała Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2021/1847 z dnia 14 października 2021 r. w sprawie wyznaczenia ustawowego zamiennika dla niektórych terminów zapadalności stopy LIBOR dla franka szwajcarskiego (CHF LIBOR).

Na zamiennik została wyznaczona stopa składana SARON, do której dodaje się stały spread korygujący wskazany w rozporządzeniu. Na mocy prawa zamiennik SARON zastępuje LIBOR CHF w każdej umowie i w każdym instrumencie finansowym zdefiniowanym w dyrektywie 2014/65/UE, które nie zawierają klauzul awaryjnych.

Administratorem SARON jest SIX Financial Information AG z siedzibą w Zurichu.

WKF

Instytut Rynku Finansowego (IRF) opracowuje wskaźnik alternatywny w postaci WKF – Wskaźnika Kosztu Finansowania.

WIRF

Warszawski Indeks Rynku Finansowego, czyli w skrócie WIRF, jest indeksem mierzącym stopy, po jakich uczestnicy fixingu dokonują transakcji depozytowych z innymi uczestnikami lub bankami mogącymi spełniać kryteria uczestnika oraz podmiotami z segmentu instytucji finansowych. W fixingu udział biorą tylko te podmioty, którym administrator wskaźnika referencyjnego nadał status uczestnika procedury ich ustalania.

WIRD

Warszawski Indeks Rynku Depozytowego, czyli w skrócie WIRD, jest indeksem mierzącym stopy, po jakich uczestnicy fixingu dokonują transakcji depozytowych z innymi uczestnikami lub bankami mogącymi spełniać kryteria uczestnika fixingu oraz podmiotami z segmentu instytucji finansowych, pozostałych instytucji oraz dużych przedsiębiorstw.

WIRD, WIRF i WRR. Czy jeden z tych wskaźników zastąpi WIBOR®? Kliknij i sprawdź! >>

WIBON

Wskaźnik WIBON będzie kalkulowany na podstawie notowania innych wskaźników referencyjnych, w tym wskaźnika WIBOR(R), jako składana stopa procentowa wyliczana na zakończenie okresu odsetkowego według wzoru określonego przez GPW Benchmark.

Jakie ryzyko wiąże się ze stosowaniem wskaźników referencyjnych w bankach?

Stosowanie wskaźników referencyjnych przy szacowaniu np. oprocentowania kredytów i pożyczek jest powszechną praktyką. Banki podejmują przy tym jednak ryzyko, w ramach którego można wyróżnić:

• ryzyko ogólne,
• ryzyko zmiennej stopy procentowej,
• ryzyko zmiany przez administratora metody opracowywania wskaźnika referencyjnego,
• ryzyko zaprzestania przez administratora opracowywania wskaźnika referencyjnego w sposób trwały lub czasowy.

Ryzyko ogólne ponoszone przez banki w związku ze stosowaniem wskaźników referencyjnych dotyczyć może wielu różnych sytuacji:

• zmiany metodologii opracowania wskaźnika z przyczyn regulacyjnych lub biznesowych;
• braku publikacji lub opracowywania wskaźnika referencyjnego w całości lub w odniesieniu do wyłącznie konkretnego okresu odsetkowego czy waluty, bez wyznaczenia wskaźników alternatywnych;
• zaprzestania odzwierciedlania przez wskaźnik referencyjny danych realiów gospodarczych lub rynku;
• zaprzestania przez administratora opracowywania danego wskaźnika;
• cofnięcia administratorowi przez odpowiedni organ zezwolenia na opracowywanie danego wskaźnika.

Jeśli kredyt ma zmienne oprocentowanie, to ryzyko zmiany stopy procentowej odnosi się do modyfikacji wysokości wskaźnika referencyjnego, która prowadzi do wzrostu części odsetkowej raty. W wyniku takiego ryzyka rośnie całkowity koszt kredytowania.

Istnieje ryzyko, że podmiot opracowujący dany wskaźnik referencyjny, czyli jego administrator, wprowadzi istotną zmianę w metodzie jego wyliczania. Może być to podyktowane koniecznością dostosowania metody opracowania wskaźnika referencyjnego do wymogów ze strony organów nadzorczych czy rekomendacji jednostki nadzorczej.  Konsekwencje tego działania zwykle są takie, że zmienia się wartość wskaźnika, co może doprowadzić do wzrostu części odsetkowej raty.

Podmiot opracowujący wskaźnik może zaprzestać tego działania w trybie określonym w dokumentacji, która powinna być opublikowana na jego stronie internetowej. Z przyczyn biznesowych lub z uwagi na uznanie przez administratora wad wskaźnika referencyjnego może on w ogóle zaprzestać jego opracowywania. Wcześniej jednak powinien przeprowadzić konsultacje publiczne.

Czy alternatywny wskaźnik referencyjny zastąpi WIBOR?

Co z WIBOR-em w 2022 roku? Czy możemy spodziewać się, że zostanie zastąpiony przez alternatywne wskaźniki referencyjne? Aktualnie nadal trwają dyskusje i prace nad reformą WIBOR-u oraz nad opracowaniem dla niego ewentualnych alternatywnych wskaźników. UKNF oczekuje dalszych zmian udoskonalających metodę opracowywania WIBOR-u. Jak na razie nie zapadły jeszcze żadne wiążące decyzje dotyczące rozwiązań, które będą mogły go zastąpić.