5 najważniejszych wydarzeń finansowych w 2022 roku

Właściwie od początku pandemii rządzący fundują nam ciągły rollercoaster emocji. Pojawiają się kolejne ustawy, walka ze wskaźnikami makroekonomicznymi oraz nowe rozwiązania, które teoretycznie mają poprawić finansową sytuację Polaków.

Ten rok można podsumować jako ciągły chaos i atakujące nas zewsząd informacje o inflacji, stopach procentowych czy wyrokach sądowych.  Pozytywny skutek tego jest taki, że Polacy wreszcie zaczęli interesować się swoimi finansami, a kredyty hipoteczne, oszczędzanie czy domowy budżet to już stałe tematy przy niedzielnym obiedzie.

W mnogości tych informacji można jednak się zagubić, więc wybraliśmy pięć najważniejszych tematów i wyjaśniamy, co koniecznie trzeba o nich wiedzieć.

Inflacja w Polsce 2022

Inflacja - ten wyraz był odmieniany w mijającym roku przez wszystkie przypadki. W styczniu 2022 r. inflacja CPI wynosiła 9,4%. Co prawda w lutym nieco spadła, ale kolejne miesiące przyniosły wzrost tego wskaźnika.

Rekordowy pod tym względem okazał się październik, kiedy wyniosła 17,9%. Listopad przyniósł minimalną jej obniżkę – do poziomu 17,5%. To, jak zmieniała się inflacja w poszczególnych miesiącach, pokazuje poniższy wykres.

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Inflacja w Polsce spowodowana była m.in. rosnącymi cenami żywności i surowców energetycznych (m.in. ropy naftowej, węgla czy gazu). A na to z kolei miała wpływ też rosyjska agresja na Ukrainę.

Chcąc złagodzić skutki podwyżek odczuwane przez gospodarstwa domowe, rząd wprowadził tzw. tarczę antyinflacyjną 2.0 (znaną też pod nazwą tarcza antyinflacyjna 2022).

W skład tarczy antyinflacyjnej 2.0 obowiązującej w 2022 r. wchodziły następujące rozwiązania:

• obniżony podatek VAT z 23% do 8% na paliwa,
• przedłużenie 5% stawki VAT na prąd,
• obniżenie stawki VAT na ciepło do 5%,
• wprowadzenie zerowej stawki VAT na: nawozy i inne wybrane środki wykorzystywane w produkcji rolniczej, gaz ziemny i dla podstawowych produktów żywnościowych, objętych obecnie stawką 5%.

Warto też wspomnieć, że  w 2023 r. zamrożone będą ceny energii elektrycznej na poziomie obowiązującym w roku 2022 do limitu zużycia 2 tys. kWh (dla gospodarstw domowych), 2,6 tys. kWh dla gospodarstw domowych z osobami z niepełnosprawnością i 3 tys. kWh dla rodzin z Kartą Dużej Rodziny i rolników.

Na rok 2023 może też zostać przedłużone obowiązywanie tarczy antyinflacyjnej. Prawdopodobnie jednak w górę pójdą stawki VAT na gaz ziemny, energię elektryczną, ciepło systemowe (czyli te dostarczane przez elektrociepłownie), paliwa silnikowe i nawozy.

Stopy procentowe w Polsce 2022

W mijającym roku rósł nie tylko poziom inflacji. Na posiedzeniach w styczniu, lutym, marcu, kwietniu, maju, czerwcu, lipcu i we wrześniu Rada Polityki Pieniężnej podnosiła stopy procentowe. Sierpniowe posiedzenie było niedecyzyjne, a od października do końca roku RPP pozostawiła stopy na tym samym poziomie.

Od stycznia do września 2022 r. podstawowa stopa procentowa NBP (stopa referencyjna) wzrosła z 2,25% do 6,75%, i tym samym osiągnęła poziom, z jakim po raz ostatni mieliśmy do czynienia w listopadzie 2002 r.

Wraz z kolejnymi podwyżkami stóp procentowych NBP w górę szły też stopy procentowe kredytów. Oprocentowanie kredytów konsumenckich (czyli m.in. kredytów i pożyczek gotówkowych, kart kredytowych, czy kredytów i limitów w kontach osobistych) jest wprost uzależnione od wysokości stopy referencyjnej.

Maksymalne oprocentowanie kredytów konsumenckich wyliczane jest na podstawie wzoru 2 x (stopa referencyjna NBP + 3,5%), a to oznacza, że w styczniu wynosiło nie więcej niż 11,5%, a we wrześniu już 20,5%.

Rosło także zmienne oprocentowanie kredytów hipotecznych, które ustalane jest na podstawie trzy- i sześciomiesięcznej stawki WIBOR®. Na wysokość tej stawki wpływa stopa referencyjna NBP. Tak więc, kiedy ona rosła, w górę szedł też WIBOR®, a w ślad za nim oprocentowanie i wysokość rat. Na początku stycznia WIBOR® 3M wynosił 2,54%, a 19 grudnia – 7,06%.

Od sierpnia 2022 r. obowiązują rządowe wakacje kredytowe. Dzięki temu rozwiązaniu osoby spłacające złotowe kredyty hipoteczne mogą zawiesić spłatę ośmiu rat zobowiązania (czterech w 2022 r. i czterech w roku 2023). Z danych Biura Informacji Kredytowej wynika, że w listopadzie 2022 r. wakacjami kredytowymi objętych było ponad 1,07 mln rachunków kredytów o wartości 270 mld zł.

Czy RPP będzie nadal podnosić stopy procentowe? Prognozy analityków BNP Paribas mówią, że RPP pozostaje obecnie w trybie czuwania (wait-and-see) i może nie wrócić do podwyżek stóp procentowych. Ekonomiści Banku BNP Paribas zakładają też, że do końca przyszłego roku główna stopa procentowa będzie dalej wynosić 6,75%. Wcześniej ich prognozy zakładały podwyżkę do 8%.

Likwidacja WIBOR®

Zmienne oprocentowanie kredytów hipotecznych jest ustalane na podstawie stawki WIBOR®. W zależności od banku może to być stawka trzy- lub sześciomiesięczna. Na wiosnę 2022 r. w czasie odbywającego się w Katowicach Europejskiego Kongresu Gospodarczego premier Mateusz Morawiecki zapowiedział m.in. likwidację stawki WIBOR®.

Z kolei według Waldemara Budy, ministra rozwoju i technologii, miał on być zastąpiony „bardziej przejrzystą i sprawiedliwą stawką referencyjną”. Wynika to z tego, że WIBOR® jest obliczany z wykorzystaniem kaskady danych.

Jej pierwszym elementem jest sprawdzenie przez banki uczestniczące w panelu WIBOR® (Bank Gospodarstwa Krajowego, BNP Paribas, Citi Handlowy, Bank Millennium, Bank Pekao, Santander Bank Polska, Deutsche Bank, ING Bank Śląski, mBank i PKO BP) oprocentowania, po jakim dokonywały między sobą operacji depozytowych.

Jeżeli nie ma danych z rynku międzybankowego, to wówczas mogą być uwzględnione transakcje, jakie bank przeprowadził z innymi dużymi podmiotami finansowymi, które nie były uczestnikami panelu – to jest drugi element kaskady.

Jeżeli bank nie ma danych z pierwszego elementu kaskady, korzysta z tych, które znajdują się w elemencie drugim. Jeśli nie ma danych także z drugiego elementu, to może skorzystać wówczas z tzw. oceny eksperckiej.

W tym celu bank przygotowuje odpowiedni algorytm statystyczny i ekonometryczny i na podstawie zbioru danych opisujących realia rynku finansowego przygotowuje szacunek ekspercki. Na jego podstawie otrzymuje liczbę (kwotowanie wiążące), która jest przekazywana do administratora WIBOR® (GPW Benchmark SA).

Ostatecznie WIBOR® zostanie zastąpiony stawką WIRON® (Warsaw Interest Rate Overnight). Tym, kiedy odsetki od kredytów hipotecznych będą obliczane na podstawie nowej stawki, najbardziej zainteresowane są osoby spłacające takie zobowiązania.

Nowy wskaźnik jest ustalany na podstawie rzeczywistych jednodniowych transakcji depozytowych. Co ważne, administrator WIRON® wylicza go nie tylko na podstawie transakcji międzybankowych. Jest to więc wskaźnik o bardziej przejrzystej konstrukcji.

Likwidacja WIBOR® a kredyt hipoteczny

Komitet Sterujący Narodowej Grupy Roboczej (instytucji, która została powołana w związku z planowaną reformą wskaźników referencyjnych w Polsce) opracował mapę drogową, która zawiera trzy istotne daty dotyczące wprowadzenia nowego wskaźnika:

• od grudnia 2022 r. WIRON® będzie mógł być stosowany przez uczestników rynku w nowych instrumentach finansowych,
• 2023 r. - od tego roku banki będą mogły oferować kredyty z oprocentowaniem ustalanym na podstawie stawek WIRON®  i WIBOR®,
• 2024 r. – od tego roku banki będą zobowiązane do oferowania kredytów hipotecznych oprocentowanych tylko na podstawie indeksu WIRON®.

Jasną deklarację dotyczącą przejścia na WIRON® złożył niedawno ING Bank Śląski, który poinformował, że od 17 grudnia 2022 r. zawiesza udzielanie kredytów hipotecznych ze zmiennym oprocentowaniem. Okres zawieszenia potrwa do połowy 2023 r.

Wtedy bank planuje wprowadzić do oferty kredyty, których zmienne oprocentowanie będzie udzielane na podstawie wskaźnika WIRON®. W okresie przejściowym bank będzie udzielał tylko kredytów hipotecznych o stałym oprocentowaniu.

Ustawa antylichwiarska 2022

18 grudnia 2022 r. w życie weszły pierwsze przepisy znowelizowanej ustawy antylichwiarskiej. Dotyczą one limitu kosztów pozaodsetkowych. Zgodnie z zapisami ustawy, nie będą one mogły być wyższe niż 5% kwoty kredytu (w przypadku pożyczek z okresem spłaty nie krótszym niż 30 dni) lub do 20% kwoty kredytu (w przypadku pożyczek z dłuższym okresem spłaty).

Mimo że wprowadzenie nowego limitu kosztów pozaodsetkowych nie jest jedyną zmianą, jaką wprowadziła ustawa antylichwiarska 3.0, to właśnie o tym przepisie najwięcej mówią przedstawiciele firm pożyczkowych. Ale nie tylko oni.

Według CRIF, Federacji Konsumentów i Federacji Rozwoju Rynku Finansowego na skutek wprowadzenia ustawy antylichwiarskiej niemal 3 miliony Polaków korzystających z legalnych źródeł finansowania na rynku kredytów konsumenckich zostanie wypchniętych do szarej strefy.

Inne przepisy ustawy antylichwiarskiej wejdą w życie za kilka, a nawet kilkanaście miesięcy. I tak:

• od 18 maja 2023 r. udzielenie pożyczki pozabankowej będzie musiało być poprzedzone zbadaniem zdolności kredytowej osoby ubiegającej się o uzyskanie finansowania,
• firmy pożyczkowe będą miały czas do końca 2023 r. na dostosowanie się do wymogów kapitałowych (ich kapitał zakładowy nie może być niższy niż 1 mln zł) i korporacyjnych (muszą prowadzić działalność tylko w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z radą nadzorczą),
• od 1 stycznia 2024 r. firmy pożyczkowe będą objęte nadzorem KNF.

WIBOR® przed sądem

Doniesienia mediów przyzwyczaiły nas do tego, że coraz większa liczba klientów spłacających kredyty hipoteczne we frankach szwajcarskich (tzw. frankowiczów) pozywa banki, które udzieliły im finansowania i w znacznej większości przypadków, wygrywa procesy. Nowością są natomiast postępowania sądowe z powództwa osób, które spłacają kredyty hipoteczne w złotych.

Pierwszy przypadek to WIBOR® usunięty z umowy. Dotyczył on postanowienia wydanego przez Sąd Okręgowy w Katowicach, który klientce pozywającej bank udzielił zabezpieczenia powództwa i postanowił, że do czasu zakończenia procesu i uzyskania prawomocnego wyroku, odsetki od spłacanego przez nią kredytu będą naliczane tylko na podstawie marży banku wynoszącej 2,19%. Według kancelarii prawnej, która reprezentuje klientkę, spowoduje to, że jej miesięczna rata spadnie z 6 700 zł do 1 700 zł.

W komentarzu kancelarii prawnej czytamy m.in. też, że kredytobiorcy w sprawie nie wyjaśniono, co oznacza spłata kredytu w ratach równych i że nie oznacza to, że wszystkie raty kredytu będą ratami w równej wysokości i w jaki sposób bank będzie ustalał proporcję spłaty rat kapitałowych i odsetkowych. Klientce nie przedstawiono też, w jaki sposób kształtować się będzie wysokość raty kredytu oraz proporcja raty kapitałowej do raty odsetkowej w przypadku znacznego wzrostu stopy procentowej w odniesieniu do kredytu w interesującej ją kwocie.

Powódce nie przedstawiono też historycznych danych dotyczących zmiany stóp procentowych w okresie reprezentatywnym dla zawieranej umowy kredytu. Nie doręczono jej także regulaminu fixingu stawek WIBOR®, do którego bank odwoływał się w umowie.

Nie jest to więc wyrok w sprawie WIBOR®, a jedynie czasowe usunięcie tego wskaźnika z umowy.

Drugi przypadek to nieprawomocny wyrok wydany przez Sąd Rejonowy we Wrocławiu. Na początku grudnia 2022 r. unieważnił on złotowy kredyt hipoteczny. W tej sprawie jednak winowajcą nie był jednak WIBOR®, a określany przez bank „współczynnik zmiany” (czyli wskaźnik, od którego zależało, kiedy i jak zmienione zostanie oprocentowanie kredytu).

Ten współczynnik był publikowany w tabeli oprocentowania (która nie była częścią umowy kredytu), ale nie było o nim mowy w umowie kredytu. Sąd wziął więc pod uwagę nie konstrukcję stawki referencyjnej, a brak transparentności dokumentów.

Tematy finansowe nie schodziły w 2022 roku z medialnych nagłówków, ale pokazuje to, że są naprawdę ważne dla każdego z nas. Warto interesować się tymi wydarzeniami, bo bezpośrednio wpływają na Twoje pieniądze.