6/1/2021 | 12:00 AM
9 min. czytania
Kredyt indeksowany kilkanaście lat temu cieszył się w Polsce dużą popularnością. Następnie, w czasach, gdy spora grupa kredytobiorców borykała się z problemami ze spłatą zobowiązania we frankach, stał się symbolem ponadprzeciętnego ryzyka. Dziś wiemy, że dzięki postanowieniom zawartym w wyroku TSUE, osoby posiadające kredyt indeksowany w obcej walucie mają szansę unieważnić umowę lub przekształcić zobowiązanie w kredyt złotówkowy. Sprawdź, czym jest kredyt indeksowany i dlaczego obecnie nie cieszy się dużym zainteresowaniem.
Kredyt indeksowany — czym jest?
W Polsce kredyty indeksowane w walucie przechodziły szczyt swojej popularności w latach 2006-2008. Były one wówczas udzielane na korzystniejszych warunkach niż kredyty hipoteczne w złotówkach.
Kredyt indeksowany oferował znacznie niższą ratę m.in. ze względu na to, że stawka LIBOR3M będąca składnikiem oprocentowania kredytów walutowych była zauważalnie niższa od jej odpowiednika dla kredytów w polskiej walucie, czyli WIBOR®3M.
Niestety kilka lat później nastąpił wzrost kursu walut, co znacząco wpłynęło na zwiększenie wartości zobowiązań kredytobiorców i stało się szczególnie dotkliwym problemem dla Frankowiczów. Okazało się również, że wiele banków stosowało niekorzystne klauzule w umowach i niektóre z nich dotyczyły właśnie indeksacji.
Choć potocznie tego rodzaju produkty nazywane są kredytami walutowymi, w istocie znacząco się od nich różnią. Kredyty indeksowane były udzielane w złotówkach (PLN), a następnie waloryzowane (indeksowane) w walucie obcej (najczęściej w CHF lub EUR).
W dniu uruchomienia finansowania kwota kapitału kredytu (bądź jego transza) była przeliczana na walutę obcą według obowiązującego w tym dniu kursu. Wysokość kredytu w PLN była więc w tym przypadku znana w dniu podpisywania umowy, jednak saldo zadłużenia w walucie obcej oraz wysokość poszczególnych rat zależały od kursu walutowego.
Kredyt indeksowany — definicja
Kredyt indeksowany do waluty to zobowiązanie, które wypłacane jest klientowi przez bank w złotówkach, a jego wysokość ulega zmianie w trakcie całego okresu kredytowania. W zależności od kursu danej waluty do złotego, aktualizacji podlega m.in. saldo zadłużenia, ale również wysokość comiesięcznej raty.
Kredyt indeksowany — na czym dokładnie polega?
Osoby, które ubiegały się o kredyt hipoteczny indeksowany, z pewnością zauważyły, że na podpisywanej umowie kredytowej widniała wartość zobowiązania wyrażona w polskich złotych, a w dniu poprzedzającym wypłatę środków, bank dokonywał indeksacji kredytu, czyli przeliczył ją na walutę obcą.
Kredyt indeksowany do waluty obcej zmieniał w związku z tym finalną wysokość zobowiązania oraz comiesięcznych rat, które uzależnione były od kursu waluty w konkretnym dniu.
Kredyt indeksowany a kursy walut — najważniejsze informacje
Spłata kredytu indeksowanego odbywała się w obcej walucie, dlatego istotną rolę w procesie zwrotu długu odgrywał kurs waluty.
Korzyści, które z całą pewnością zauważył niejeden kredytobiorca, wynikały ze spadku kursu, natomiast większe koszty i wyższa rata wiązały się z jego wzrostem.
Kredyt indeksowany do franka szwajcarskiego (CHF)
Według danych BIK z czerwca 2019 roku kredyty frankowe stanowiły wtedy przeszło 23% spłacanych kredytów mieszkaniowych w Polsce. Na wynik ten złożyły się zarówno kredyty indeksowane do CHF, jak i denominowane.
A co to jest kredyt hipoteczny waloryzowany kursem CHF – co to znaczy? Kredyt indeksowany we frankach szwajcarskich wypłacany był kredytobiorcy w PLN, ale wartość zobowiązania i rat określana była w CHF i obliczana według bieżącego kursu. W tym przypadku nie można było więc z góry poznać wysokości swoich rat, tak jak jest to możliwe przy kredytach złotowych.
Przykład:
Został przyznany kredyt indeksowany do CHF w wysokości 200 000 zł – tego dnia kurs kupna franka wynosił 4 zł, co dało kwotę zobowiązania 50 000 CHF.
Uruchomienie kredytu nastąpiło jednak dopiero tydzień później, gdy kurs franka spadł do wysokości 3,9 zł. Kredytobiorca otrzymał co prawda wnioskowaną kwotę 200 000 zł, ale jego zadłużenie wobec banku wynosi 51 282 franków szwajcarskich.
Ta kwota jest podstawą do wyliczenia miesięcznych rat w CHF – każdego miesiąca będą one przeliczane na złotówki według kursu spłaty raty kredytu.
Dzisiaj osoby ubiegający się o kredyt w PLN swoją ratę mogą obliczyć nawet samodzielnie, ponieważ prawie każdy bank udostępnia w tym celu kalkulator kredytu hipotecznego.
Kredyt indeksowany a denominowany — różnice
Wśród udzielanych przez polskie banki kredytów walutowych należy wyróżnić kredyt indeksowany i denominowany. Na czym polega ten pierwszy, już wyjaśniliśmy w poprzednich akapitach – w skrócie jest to kredyt, którego wysokość ustalana jest w PLN, ale ostateczna wartość zadłużenia zależy od kursu waluty obcej w dniu uruchomienia finansowania. A na czym polega kredyt denominowany? Kredyt indeksowany a denominowany — sprawdźmy różnice.
Przy kredycie denominowanym wnioskowana kwota zobowiązania oraz ta widniejąca w umowie wyrażona jest w walucie obcej. Wypłata środków następuje jednak w złotówkach w wysokości obliczonej według kursu obowiązującego w dniu wypłaty.
Przykład
Kredytobiorca wnioskuje o kwotę 50 000 CHF, ponieważ w tym dniu kurs franka do złotówki wynosi 4 zł, co daje kwotę w rodzimej walucie w wysokości 200 000 PLN. Jednak uruchomienie kredytu następuje tydzień później, gdy kurs franka wynosi 3,8 zł.
Kredytobiorca otrzymuje więc kwotę 190 000 PLN, a więc o 10 tys. zł mniej niż wnioskował. Spłata rat następuje w walucie obcej bądź w złotówkach – w tym drugim przypadku wartość miesięcznego zobowiązania przeliczana jest według aktualnego kursu.
Jak widać, różnica między kredytem indeksowanym a denominowanym polega przede wszystkim na tym, jaka waluta w umowie określa wartość zobowiązania oraz w jakiej walucie następuje jego wypłata.
Co wybrać — kredyt indeksowany czy denominowany?
Kredyt denominowany a indeksowany. Dzisiaj dostęp do kredytów walutowych w Polsce jest znacznie ograniczony, dlatego w zasadzie nie istnieje problem, czy wybrać kredyt indeksowany, czy denominowany, ponieważ w obu przypadkach kredytobiorcy ponoszą ryzyko kursowe.
Przy opcji z indeksacją dotyczy ono wysokości zobowiązania, które może okazać się znacznie wyższe, niż pierwotnie zakładano w przypadku wzrostu kursu walutowego.
Przy kredycie denominowanym ryzyko związane jest już na samym początku, ponieważ niekorzystna zmiana kursu walutowego może skutkować tym, że kredytobiorca otrzyma niższą sumę finansowania, niż ta, o którą wnioskował. Warto jednak dodać, że niektóre banki stosowały klauzule zabezpieczające przed taką sytuacją.
Kredyt waloryzowany a indeksowany — co warto wiedzieć?
Kredytem waloryzowanym możemy nazwać zarówno kredyt indeksowany, jak i denominowany. W obu przypadkach dług wyrażany jest w obcej walucie, a wypłata zobowiązania następuje w złotówkach. Waloryzacja określa bowiem zmianę siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania.
Jakie są więc różnice pomiędzy kredytem waloryzowanym a indeksowanym? Praktycznie żadnych. Kredytem waloryzowanym możemy określić zarówno kredyt denominowany, jak i indeksowany.
Spłata kredytu indeksowanego — jak wygląda?
W przypadku zaciągania kredytu indeksowanego kredytobiorca ponosi ryzyko walutowe:
- po raz pierwszy w momencie uruchomienia finansowania – umocnienie się złotówki oznacza wyższą wartość zobowiązania kredytowego wyrażonego w walucie obcej,
- po raz kolejny każdego miesiąca, gdy obliczana jest wysokość raty w PLN według bieżącego kursu.
Spłata kredytu waloryzowanego w większości przypadków odbywa się w PLN. Jednak raty kapitałowo-odsetkowe są określone w walucie obcej, dlatego bank potem je przelicza według aktualnego kursu.
Nietrudno się domyślić, jak duże jest to ryzyko przy okresie spłaty wynoszącym nawet kilkanaście lat (na tyle przecież zaciąga się kredyt hipoteczny). W tym czasie kurs waluty może ulec znacznym wahaniom, o czym mieli okazje się przekonać Frankowicze.
Osoby, które zaciągnęły prawie 15 lat temu kredyt indeksowany w CHF po kursie wynoszącym około 2 zł, mają dzisiaj przy kursie oscylującym w okolicy 4 zł znacznie wyższe raty. Wtedy rata miesięczna w wysokości 300 franków wynosiła 600 zł (300 CHF x 2 PLN), a dzisiaj 1200 zł (300 CHF x 4 PLN).
Powyższe ryzyko ograniczyła ustawa antyspreadowa z 2011 roku, która umożliwiła dokonywanie spłaty poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w walucie obcej bez konieczności uiszczania na rzecz banku dodatkowych opłat, a także nabywanie w tym celu taniej waluty we własnym zakresie np. w kantorach
Nieważność umowy kredytu indeksowanego
Wyrok TSUE (Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej), który zapadł 3 października 2019 roku, potwierdził dotychczasowe orzeczenia polskich sądów, które uznały klauzule indeksacyjne w umowach kredytowych za abuzywne, czyli niedozwolone. Tym samym w wielu przypadkach dopuszczono możliwość unieważnienia kredytu indeksowanego.
Kredyt indeksowany — nieważność
Po zapadnięciu wyroku TSUE, na polskim rynku zaczęły funkcjonować kancelarie prawne, które zajmują się jedynie sprawami Frankowiczów. Prawnicy oferują swoje usługi w zakresie prowadzenia spraw sądowych, których celem jest unieważnienie umów kredytowych, ale też odwalutowanie danego zobowiązania.
Wyrok TSUE dla kredytów indeksowanych
Europejski Trybunał Sprawiedliwości rozstrzygał konkretną sprawę państwa Dziubaków wytoczoną przeciwko Raiffeisen Bank, która dotyczyła kredytu indeksowanego do CHF. Jego orzeczenie w tej sprawie wskazuje, że polski sąd ma prawo usunąć klauzulę indeksacyjną z umowy, jeśli uzna ją za abuzywną, ale nie może jej zastąpić innym zapisem.
To z kolei może rodzić dwojakie konsekwencje: konieczność zamiany kredytu walutowego na złotówkowy z zachowaniem stawki LIBOR albo całkowite unieważnienie umowy.
Ponieważ pierwsza opcja nie jest do końca zgodna z naszym prawem, polskie sądy rozstrzygające indywidualne sprawy osób mających kredyt indeksowany we frankach orzeczenia będą wydawać najprawdopodobniej w kierunku nieważności umowy.
W takiej sytuacji między bankiem a kredytobiorcą będzie musiało dojść do rozliczenia – bank powinien zwrócić klientowi wpłacone przez niego raty, natomiast kredytobiorca oddać otrzymany z tytułu kredytu kapitał.
Warto wiedzieć
Kolejny wyrok TSUE w polskiej sprawie zapadł 29 kwietnia 2021 r. kiedy to Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że to sąd krajowy (w naszym przypadku Sąd Najwyższy) powinien ustalić datę, od kiedy biegnie termin przedawnienia roszczeń banku, a także wskazać skutki, jakie może nieść za sobą dana nieważność.
Reklamacja kredytu indeksowanego
Wyrok TSUE z 2019 roku niestety nie wiązał się z automatycznym unieważnieniem wszystkich umów o kredyt indeksowany, jednak otwiera furtkę dla Frankowiczów do skuteczniejszej walki z bankami w dochodzeniu swoich praw.
Prawnicy radzą, by osoby czujące się pokrzywdzone, najpierw złożyły reklamację w banku. Taka reklamacja kredytu indeksowanego może zawierać np. wniosek o usunięcie klauzuli niedozwolonej, przeliczenia kredytu na złotówki, a także zwrot nadpłaconych kwot w wyniku nieprawidłowego naliczania wysokości rat.
W większości przypadków takie reklamacje są przez banki odrzucane, jednak ich odpowiedzi są podstawą do wszczęcia postępowania sądowego.
Warto pamiętać, że zarówno dotychczas ogłaszane wyroki polskich sądów w sprawach kredytów indeksowanych, jak i również orzeczenie TSUE, nie gwarantują wygranej w każdej sprawie. Przed złożeniem pozwu warto więc zasięgnąć porady kancelarii prawnej.
Kredyt indeksowany — czy warto?
Aktualnie, zgodnie z postanowieniami Rekomendacji S wydanej przez Komisję Nadzoru Finansowego, kredyt w obcej walucie mogą dostać jedynie osoby, które otrzymują w niej wynagrodzenie. Takie regulacje znacząco zmieniły podejście Polaków zarówno do indeksowania kredytów, jak i zawierania umów o kredyty walutowe.
Warto zdać sobie sprawę z tego, że zobowiązania walutowe zawsze wiążą się z większym ryzykiem. Pomimo lepszych warunków kredytowych, w krótkim czasie może ulec drastycznej zmianie kurs waluty, a to zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia ewentualnych problemów ze spłatą.
