Czym jest Narodowy Program Mieszkaniowy i jakie są jego główne założenia?

Rosnąca inflacja i coraz wyższe stopy procentowe sprawiają, że coraz mniej Polaków ma odpowiednią zdolność kredytową, potrzebną przy staraniu się o kredyt hipoteczny. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest widoczny od kilku miesięcy kryzys budownictwa mieszkaniowego.

Sporo osób nie stać obecnie nawet na najem mieszkania, spełniającego odpowiednie standardy. Potwierdzają to dane Eurostatu, według których 37% społeczeństwa naszego kraju mieszka w przeludnionych mieszkaniach, podczas gdy w krajach Unii Europejskiej wskaźnik ten wynosi jedynie 18%.

Czym jest Narodowy Program Mieszkaniowy?

Polityka mieszkaniowa państwa zawsze była tematem budzącym duże zainteresowanie. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom Polaków, opracowano Narodowy Program Mieszkaniowy, który w 2016 r. został wprowadzony uchwałą Rady Ministrów.

W dokumencie opisano m.in. warunki, na jakich mogłyby zostać zaspokojone podstawowe potrzeby mieszkaniowe osób osiągających niskie dochody lub mających trudną sytuację życiową. Położono w nim również nacisk na zwiększenie dostępu do mieszkań dla tych, których nie stać na uzyskanie kredytu hipotecznego pozwalającego na ich zakup.

Kierunki te pokazują, że rząd przyjął Narodowy Program Mieszkaniowy, zdając sobie sprawę, że jest to bardzo ambitne, ale i odpowiedzialne zadanie. Koniec jego realizacji zaplanowano na rok 2030. Miniony czas pokazał, że wdrożenie założeń programowych wymagało zmian prawa w wielu obszarach.

Dlatego też Narodowy Program Mieszkaniowy ustawa po ustawie przez lata był dostosowywany przez rządzących do zmieniającej się rzeczywistości. Przykładem tego może być choćby ubiegłoroczna regulacja, wprowadzająca instytucję społecznych agencji najmu, mających zwiększyć dostępność mieszkań na rynku najmu.

Struktura Narodowego Programu Mieszkaniowego

Narodowy Program Mieszkaniowy dzieli się na dwa niezależne filary: mieszkania lokatorskie oraz mieszkania socjalne. W ten sposób jednocześnie promowane jest budownictwo socjalne oraz spółdzielcze.

Zanim dokonamy analizy obu filarów, warto zwrócić uwagę na Społeczny program mieszkaniowy. Umożliwia on bowiem obniżenie podatku VAT do 8% od zakupu budynków lokalnych i mieszkalnych.

Kliknij i przekonaj się, na czym polega program społecznego budownictwa czynszowego!

Mieszkanie Lokatorskie w ramach Narodowego Programu Mieszkaniowego

Jego celem jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych i podniesienie standardów lokalowych. Spółdzielcze mieszkania lokatorskie skierowane są co do zasady dla każdego, tzn. zarówno do osób o stabilnych dochodach, jak i również do tych, którzy z różnych powodów nie przeszli pozytywnie weryfikacji bankowej i nie otrzymali kredytu mieszkaniowego np. ze względu na zbyt niską zdolność kredytową.

Budownictwo lokatorskie ma być oparte na nowych inwestycjach spółdzielni mieszkaniowych na terenie całego kraju. Przy czym lokatorskie prawo do lokalu będzie można w każdej chwili przekształcić w odrębną własność.

Mieszkanie Plus w ramach Narodowego Programu Mieszkaniowego

W tym obszarze nacisk został położony na budownictwo socjalne. Ma ono oferować tanie mieszkania przeznaczone na wynajem, który nie zamyka jednak drogi do uzyskania własności. Lokale te będzie można uzyskać w dwojaki sposób.

Jedną możliwością jest projekt komercyjny „Mieszkania dla rozwoju”. W tym przypadku mają one zostać wybudowane na gruntach należących do Skarbu Państwa lub prywatnych właścicieli. Inwestycje te nie będą finansowane ze środków budżetowych.

Drugą możliwość daje projekt rządowy „Mieszkanie Plus”. Jest to segment budownictwa mieszkaniowego, zaspokajający potrzeby mieszkaniowe osób o średnich i niskich zarobkach.

Mieszkania powstają z udziałem środków z budżetu państwa, użytkowane są w formule najmu, a czynsz w nich jest limitowany ustawowo (mieszkania TBS), albo ustalany przez władze samorządowe (budownictwo gminne).

Czym jest luka mieszkaniowa i jakie niesie konsekwencje dla Polaków?

Główne cele Narodowego Programu Mieszkaniowego

Jakie cele stawia sobie Narodowy Program Mieszkaniowy? Zapisy w nim zawarte wskazują, na trzy, a dotyczą one:

• zwiększenia dostępu do mieszkań osób o dochodach, które uniemożliwiają zakup lub najem lokalu mieszkalnego na zasadach komercyjnych. Dostęp ten będzie liczony za pomocą wskaźnika określającego ilość mieszkań na tysiąc mieszkańców. Do roku 2030 ma on wynosić 435, tj. na poziomie średniej UE;
• zwiększenia możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb mieszkaniowych osób osiągających niskie dochody lub będących w trudnej sytuacji życiowej. Według założeń cel ten zostanie osiągnięty, kiedy samorządy gminne będą miały możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych wszystkich gospodarstw domowych oczekujących aktualnie na najem mieszkania od gminy;
• poprawy ogólnych warunków mieszkaniowych społeczeństwa, stanu technicznego zasobów mieszkaniowych oraz zwiększenia efektywności energetycznej. W tym przypadku miernikiem będzie zmniejszenie liczby osób (z ok. 5,3 mln do ok. 3,3 mln), mieszkających w warunkach substandardowych, czyli przejawiających się złym stanem technicznym budynku, brakiem podstawowych instalacji technicznych w lokalu, czy też przeludnieniem.

Kto może skorzystać z Narodowego Programu Mieszkaniowego?

Założenia Programu są tak skonstruowane, że praktycznie każdy może z niego skorzystać. Jeśli jednak chętnych będzie więcej niż oferowanych mieszkań, to wprowadzone zostaną kryteria kwalifikacyjne.

Do podstawowych z nich będą należały: niezaspokojone potrzeby mieszkaniowe osób zainteresowanych, zamieszkiwanie w lokalu o złych warunkach technicznych, czy też przeludnionym.

Ponadto nie bez znaczenia będzie dochód gospodarstwa domowego przypadający na członka rodziny. Jednak określenie szczegółowych kwestii dotyczących sposobu oraz kolejności przyznawania lokali mieszkalnych, pozostawiono gminom. Dlatego też w różnych regionach kraju kryteria te mogą być odmienne.

Narodowy Program Mieszkaniowy w 2025 roku

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, realizacja postawionych przez rząd celów w zakresie polityki mieszkaniowej zaplanowana została na lata 2016 - 2030. Z uwagi na panującą na świecie pandemię COVID-19 Narodowy Program Mieszkaniowy w 2021 r. został częściowo zmieniony.

Zwiększono wysokości wsparcia finansowego dla gmin przeznaczonego na budowę mieszkań komunalnych i społecznych. Pojawiła się również możliwość uzyskania premii remontowej na budynki TBS, które są starsze niż dwadzieścia lat oraz ubiegania się o uzyskanie prawa własności mieszkania społecznego.

Czy jest możliwość wykupienia mieszkania TBS na własność?

Nowością były także dopłaty do czynszów osobom, których dochody nie pozwalały na terminowe uiszczanie opłat za mieszkanie o określonym metrażu (zdolność czynszowa).

Rok 2022 przyniósł z kolei zapowiedź Nowej Lewicy odnośnie modyfikacji polityki mieszkaniowej ogłoszonej w 2016 r. Przedstawiła ona Narodowy Program Mieszkaniowy, w ramach którego w latach 2025 - 2029 miałoby powstać 300 tysięcy nowych mieszkań komunalnych, przeznaczonych do taniego najmu.

Czy Narodowy Program Mieszkaniowy zostanie zrealizowany? Opinia ekspertów

Jak wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli, dotyczącego funkcjonowania w latach 2016 - 2021 (I kwartał) programu Mieszkanie Plus, nie przyniósł on oczekiwanych efektów, a więc nie wpłynął znacząco na poprawę warunków i rozwiązanie problemów mieszkaniowych lokalnych społeczności.

Według zapowiedzi rządu do końca 2019 r. miało powstać 100 tys. mieszkań, do użytku oddano jednak nieco ponad 15 tys., a 20,5 tys. znajdowało się w budowie (stan na koniec października 2021 r.). Wpływ na taki stan rzeczy miały: brak skutecznych rozwiązań prawnych, a także opóźnienia we wdrażaniu aktów wykonawczych. 

Kolejnym negatywnym czynnikiem było też stopniowo zmniejszane wsparcie finansowe Programu z budżetu Państwa. W 1992 r. wynosiło ono 1,8% Produktu Krajowego Brutto (PKB), natomiast w roku 2019 już tylko 0,08% PKB. 

Pesymistyczną opinię na temat Programu podziela też Polski Związek Firm Deweloperskich. Według jego wyliczeń liczba rozpoczętych inwestycji może spaść ze 165 tys. w 2021 r. do poziomu 125 tys.

Dla porównania dodajmy, że realizacja założeń Narodowego Programu Mieszkaniowego wymagałaby wybudowania rocznie 178 tys. nowych mieszkań.

Alternatywne programy mieszkaniowe w Polsce

Aktualnie w Polsce jednocześnie funkcjonuje kilka programów, które, mimo że nie wchodzą w skład Narodowego Programu Mieszkaniowego, to jednak stanowią wsparcie przy zakupie lub wynajmie mieszkania. Należą do nich:

• Mieszkanie dla Młodych. Jeśli beneficjent tego programu w przeszłości otrzymał dofinansowanie wkładu własnego, to w roku 2023 zostanie mu udzielone dodatkowe wsparcie finansowe, które będzie mógł przeznaczyć na częściową spłatę zaciągniętego kredytu hipotecznego;
• Fundusz Mieszkań na Wynajem (BGK Nieruchomości) – pierwsza w Polsce instytucja oferująca najem w: Warszawie, Gdańsku Wrocławiu, Krakowie, Poznaniu i Katowicach, komfortowych i dobrze skomunikowanych z resztą miasta mieszkań.  Wynajmujący lokal w ramach tego Funduszu otrzyma gwarancję umowy oraz wysokości stawki opłaty waloryzowanej o wskaźnik inflacji. W ofercie znajdują się zarówno kawalerki, jak i również mieszkania dwu-, trzy- lub czteropokojowe;
• Fundusz Wsparcia Kredytobiorców. Jest on skierowany do osób fizycznych, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej, a równocześnie posiadają kredyt mieszkaniowy, który muszą spłacać. W ramach Funduszu kredytobiorca ma możliwość skorzystania z dwóch form pomocy: wsparcia oraz pożyczki z przeznaczeniem na spłatę zadłużenia, jakie pozostaje po zbyciu nieruchomości objętej kredytem. Co istotne, o wsparcie w ramach Funduszu mogą ubiegać się osoby fizyczne, które posiadają kredyt zarówno w PLN, jak i również w walucie obcej;
• Mieszkanie bez wkładu własnego – nowa propozycja rządu, która weszła w życie 26 maja 2022 r. Jest skierowana do tych, których stać wprawdzie na zaciągnięcie kredytu na mieszkanie lub budowę domu, jednak przeszkodą jest brak wkładu własnego. Z opcji tej mogą skorzystać zarówno single, pary, małżeństwa, jak i rodziny z dziećmi. W ramach programu państwo, za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego, będzie gwarantować wkład własny nawet do 20% wartości nieruchomości (maksymalnie do kwoty 100 tys. zł). Minimalny okres gwarancji będzie trwać 15 lat. Istnieje też możliwość spłaty części gwarantowanego kredytu mieszkaniowego, w ramach tzw. spłaty rodzinnej (powiększenie rodziny).

Gdzie złożyć wniosek o mieszkanie bez wkładu własnego?

Dodatkowe źródła:

Narodowy Program Mieszkaniowy www.gov.pl

Narodowy Program Mieszkaniowy 2021 – jakie plany ma rząd wobec chcących kupić własne M? www.azbudownictwo.com

Czym jest Narodowy Program Mieszkaniowy? www.mieszkanialokatorskie.pl